10 des Prinsipp í Brexit-endatafli
Endataflið í Brexit-viðræðunum stendur nú yfir. Þegar þetta er skrifað er ekki vitað um árangur af viðræðum breska forsætisráðherrans og forseta framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins í gærkvöldi.
Hitt er ljóst: Ef þessir samningar snerust einvörðungu um hagsmuni væri þeim löngu lokið. Það sem gerir þá snúna eru prinsipp. Að baki þeim búa ólíkar skoðanir á fullveldishugtakinu.
Athafnafrelsi og jafnræði borgaranna
Evrópuhugsjónin byggir á þeirri einföldu hugsun að sjálfstæð og fullvalda ríki sameinist um leikreglur á ýmsum sviðum til þess að auka sem mest frelsi og jafnræði borgaranna til hvers kyns skapandi athafna og viðskipta þvert á landamæri.
Í raun má segja að stjórnmálamenn í hverju aðildarríki fórni nokkru af frelsi sínu til að tryggja eigin borgurum sem mest athafnafrelsi og jafnari stöðu. Hugsunin er sú að þannig nýtist fullveldisrétturinn best í þágu einstakra borgara og heildarinnar.
Athafnafrelsi þingmanna
Brexit hvílir á gagnstæðri hugsun. Slagorðið um að taka aftur völdin byggði á því að frelsi breskra þingmanna til að taka ákvarðanir óháð alþjóðlegu umhverfi sé mikilvægara en það athafnafrelsi borgaranna, sem aðildin færði þeim.
Þeir sem töluðu fyrir þessum skilningi á fullveldishugtakinu gáfu þó mjög skýr loforð um að borgararnir myndu fá aukið athafnafrelsi með tvíhliða samningum, sem gerðir yrðu í kjölfarið.
Það loforð hvíldi á þeirri trú að Bretar gætu í krafti stærðar sinnar sett sínar eigin leikreglur í viðskiptum, óháðir öðrum, en jafnframt notið allra gæða, sem sameiginlegar reglur veita.
Prinsipp sem hefur reynst Evrópu vel
Brexit-viðræðurnar og þeir fáu tvíhliða samningar, sem Bretar hafa gert, sýna að það er þrautin þyngri að efna þetta loforð. Þar stendur hnífurinn í kúnni.
Sumir segja að samningar strandi á óbilgirni skriffinna í Brussel. Hið rétta er að það eru lýðræðislega kjörnar ríkisstjórnir aðildarríkjanna, sem semja sameiginlega. Þeim er ljóst að skilningur þeirra á fullveldishugtakinu hefur ekki aðeins fært borgurum einstakra aðildarríkja aukið athafnafrelsi heldur einnig bætt lífskjör og jafnað aðstöðu.
Það er því ekki unnt að gagnrýna Evrópusambandslöndin fyrir að vilja halda fast í prinsipp, sem reynst hefur þeim vel.
Prinsipp sem Bretar trúa á
Breska stjórnin segir á hinn bóginn að prinsipp þeirra gangi framar efnahagslegum ávinningi. Nýjasta mat á áhrifum Brexit sýnir að til lengri tíma verði hagvöxtur um fjórum prósentum minni en verið hefði með óbreyttri aðild. Og náist samningar ekki rýrni hagvaxtarmöguleikarnir um tvö prósent til viðbótar. Bretar segja að þetta skipti ekki máli.
Meðan Bretar trúa kenningunni um stórkostleg tækifæri í tvíhliða samningum er ástæðulaust fyrir þá að gefa prinsippið eftir. Það er erfitt að gagnrýna þá fyrir það.
Þegar báðir aðilar koma að samningaborði með svo skýr prinsipp verða samningar eðli máls samkvæmt erfiðir. Það er skollaleikur að kenna öðrum hvorum um þvermóðsku.
Tvöfeldni gagnvart fullveldisprinsippinu
Við erum að því leyti ólík bæði Bretum og Evrópusambandsþjóðunum að aðild Íslands að innri markaði Evrópusambandsins í gegnum EES-samninginn byggir á tvöfeldni gagnvart fullveldisprinsippinu.
Formlega samþykkjum við reglur Evrópusambandsins í tvíhliða samningum með Noregi og Liechtenstein. En í reynd ráða Evrópusambandslöndin.
Þannig afneitum við að formi til kenningunni um að íslenskir borgarar njóti meira athafnafrelsis með því að Ísland deili ákvörðunum um sameiginlegar leikreglur með öðrum þjóðum. En í reynd deilum við þessum ákvörðunum með Evrópuþjóðunum. Og við höfum uppskorið ríkulega.
Brexit-sinnar fýldu strax grön við lausn af þessu tagi. Þeir töldu réttilega að í raun fæli hún í sér meira valdframsal en full aðild.
Engum vafa er undirorpið að full aðild Íslands að Evrópusambandinu myndi skila auknum hagvexti.
Að því er varðar fullveldið kallar spurningin um fulla aðild einungis á að viðurkenna formlega það prinsipp, sem við höfum í meir en aldarfjórðung viðurkennt í verki. Hættulegra er það ekki.