04 feb Afleiðing þess að vilja ekki breytingar
Verðbólga mælist nú 4,3%. Það er mesta verðbólga í átta ár. Verðbólgumarkmið ríkisstjórnarinnar og Seðlabankans er 2,5%. Verðbólgan hefur meira en tvöfaldast í kreppunni.
Ísland er eina landið í Evrópu þar sem heimsfaraldurinn leiðir til aukinnar verðbólgu.
Í öðrum löndum myndi allt fara á annan endann ef verðbólgutölur af þessari stærðargráðu birtust í miðri kreppu.
Áttföld verðbólga á ný
Ríkisstjórnin segir þetta hins vegar sýna að þjóðarbúskapur Íslendinga sé heilbrigðari en annarra þjóða. Í Danmörku fór verðbólga niður í 0,5% á síðasta ári en reiknað er með að hún aukist þegar hagvöxtur tekur við sér á ný. Hér vonast stjórnvöld til að verðbólgan hjaðni þegar hjólin fara að snúast!
Þessi þverstæða fær menn ekki einu sinni til að yppa öxlum.
Í byrjun níunda áratugarins var verðbólga um 80%. Í því sögulega samhengi lítur 4,3% verðbólga út sem smámál.
En samanburðurinn við önnur lönd segir aðra sögu. Þegar verðbólgan var í hæstu hæðum á Íslandi nam hún áttfaldri verðbólgu í Danmörku. Nýju verðbólgutölurnar sýna að við erum aftur komin á þann stað. Mismunurinn er áttfaldur á ný.
Þetta minnir á hryllingssögu. Engu er hins vegar líkara en tölurnar hljómi eins og örvandi ættjarðarljóð í eyrum stjórnvalda.
Helsta orsökin ósnertanleg
Hvorki ríkisstjórn né Seðlabanki gerðu ráðstafanir til þess að spyrna við fæti og koma í veg fyrir þessa þróun. Samt sem áður verður ekki sagt að stjórnvöld hafi tekið rangar ákvarðanir.
Verðbólgan er nefnilega fyrst og fremst afleiðing kerfisvanda. Stjórnvöld geta ekki leyst hann nema viðurkenna fyrst að þar sé breytinga þörf. Klípan er að þau eru í afneitun. Helsta orsök verðbólgunnar nú er ósnertanleg eins og hún sé tákn um fullveldi landsins.
Launahækkunum að kenna
Ríkisstjórnin segir að verðbólgan sé afleiðing kjarasamninga. Þegar þeir voru samþykktir sagði hún hins vegar að í annan tíma hefðu ekki verið gerðir jafn ábyrgir samningar. Hún verðlaunaði meira að segja launafólk og atvinnufyrirtæki með umtalsverðum skattalækkunum, þó að þá þegar hafi verið ljóst að ríkissjóður væri ekki lengur sjálfbær.
Seðlabankinn taldi kjarasamningana svo ábyrga að hann lækkaði vexti þrátt fyrir slæmar horfur með afkomu ríkissjóðs.
Vitaskuld er engin ein ástæða fyrir verðbólgu og kjarasamningar eru alls ekki undanskildir. En ljóst er að fall krónunnar er helsta ástæðan. Það stangast bara á við pólitíska lífssýn stjórnvalda að viðurkenna þann veruleika.
Hjálpar ekki ferðaþjónustu
Ríkisstjórnin segir að fall krónunnar sýni að hún virki eins og vera ber. Nú hjálpi hún útflutningsfyrirtækjunum. Almennt er það svo að lágt gengi styrkir samkeppnisstöðuna. En í þessari kreppu hefur gengisfellingin bara skert kjör launafólks.
Gengisfellingin hefur ekki hjálpað ferðaþjónustunni sökum þess að hér eru ekki ferðamenn vegna sóttvarnaráðstafana. Gengisfelling fjölgar heldur ekki þorskunum í sjónum. Og hún eykur ekki þá orku sem við getum virkjað. Loks er flöktandi gjaldmiðill, sem ekki er tækur í milliríkjaviðskiptum, helsta hindrunin fyrir vexti og viðgangi nýsköpunar og þekkingariðnaðar.
Ríkissjóður í mestri hættu
Sennilega er ríkissjóður þó í mestri hættu. Ef hann á að geta aðstoðað fyrirtæki og heimili af sama afli og önnur Norðurlönd þarf hann að eiga kost á innlendu lánsfé á jafn hagstæðum kjörum og þau. Áttföld verðbólga hjálpar ekki til við það, svo ekki sé dýpra í árinni tekið.
Nú fær ríkissjóður ekki lán í krónum í nægjanlegum mæli af því að krónan virkar ekki eins og sjálfstæður gjaldmiðill ætti að gera við þessar aðstæður. Þá eru tekin lán í evrum með lágum vöxtum en mikilli gengisáhættu.
Meðan lánin streyma inn styrkist gengið. Þegar afborganir hefjast veikist það. Allir sjá að þessi pólitík er ekki byggð á traustum grunni.
Verðbólgan og gengisáhættulánin sýna að frá sjónarhóli almannahagsmuna er það ekki ókeypis að standa alltaf í vegi fyrir kerfisbreytingum. Það hefur afleiðingar. En þeir eru vissulega til, sem græða.