25 feb Rautt spjald
Samtök atvinnulífsins birtu nýlega á heimasíðu sinni afar skarpa aðvörun um veikleika ríkisfjármálanna. Það er mikil alvara á ferðum þegar þau segja að forsendan, sem lántökustefnan byggir á, standist ekki. Sú kenning er nú nokkuð óumdeild að ríki geti tekið gífurleg lán til þess að brúa bilið fyrir launafólk og fyrirtæki í kreppunni og vikið hefðbundnum fjármálareglum til hliðar um tíma.
Forsendan sem brást
En hér eins og annars staðar byggir kenningin á því að hagvöxtur verði meiri en vextir og að lánin séu í eigin gjaldmiðli. Bregðist þessar forsendur þarf að grípa til skattahækkana eða niðurskurðar. Ríkisstjórnin hefur staðhæft að til þess komi ekki af því að vextir verði lægri en hagvöxtur. Nú koma Samtök atvinnulífsins og segja hins vegar umbúðalaust: „Ekki er því sérstök ástæða til að ætla að hagvöxtur verði vel umfram árlegan vaxtakostnað á tímabili fjármálaáætlunar.“ Rauða spjaldinu verður vart lyft hærra. Fótunum er algjörlega kippt undan fjármálaáætluninni. Ganga má út frá því sem vísu að Samtök atvinnulífsins reiði ekki hærra til höggs gegn fjármálaráðherra en efni standa til.
Stefnubreytingin dýpkar vandann
Þannig taka Samtök atvinnulífsins ekki með í reikninginn nýjustu stefnubreytingu ríkisstjórnarinnar í peningamálum. Ríkisstjórnin fór af stað fyrir tæpu ári með fyrirheit Seðlabankans um aðgerðir til að tryggja ríkissjóði innlent lánsfé eins og þyrfti. Það var skynsamleg ráðagerð. Þegar á reyndi kom í ljós að krónan var ekki brúkleg til peningaprentunar. Ríkisstjórnin kúventi því stefnunni og hefur nú hafið erlendar lántökur í stórum stíl. Þó að ávöxtunarkrafan af þeim lánum sé lægri en vextir af innlendum lánum er gengisáhættan þeim mun meiri. Þessi stefnubreyting stóreykur þá áhættu, sem Samtök atvinnulífsins vara við.
Pólitíska staðan
Síðustu skoðanakannanir benda til þess að ríkisstjórnin muni halda velli jafnvel þó að hún fái ekki meirihluta atkvæða. Samkvæmt mati Samtaka atvinnulífsins á fjármálaáætlun hennar er útlitið því býsna dökkt bæði fyrir launafólk og fyrirtæki. Í þessu ljósi er skiljanlegt að Samtök atvinnulífsins kalli í áliti sínu á þverpólitíska sátt um aðhald í rekstri hins opinbera og niðurgreiðslur skulda. Vandinn er aftur á móti sá að stjórnarandstöðuflokkarnir virðast fram til þessa hafa byggt útgjaldatillögur sínar á því að þær fullyrðingar ríkisstjórnarinnar stæðust að vextir verði mun lægri en hagvöxtur og gengisáhætta sé ekki í spilunum.
Tveir möguleikar
Stjórnarandstöðuflokkarnir þurfa því einnig að fjalla um stöðuna í ljósi þessara nýju upplýsinga. Pólitíska hliðin á því er aftur á móti sú að nánast er útilokað að aðrir f lokkar leggi til minni útgjöld en Sjálfstæðisf lokkurinn hefur þegar ákveðið fyrir næstu fimm ár með VG. Það leiðir okkur að þeirri niðurstöðu að sátt um þann útgjaldaramma er að líkindum það lengsta sem hægt er að komast í aðhaldi. Fjármagnskostnaðurinn verður því óhjákvæmilega of mikill, nema ný pólitísk hugsun komi til. Samkvæmt mati Samtaka atvinnulífsins leiðir óbreytt stjórnarstefna til hærri skatta eða niðurskurðar. Stjórnarandstaðan getur valið að ganga þá leið með ríkisstjórnarf lokkunum og rífast svo eftir kosningar um það hvort hækka eigi skatta eða skera niður. Hinn kosturinn er að taka upp gjaldmiðil, sem tryggir okkur jafn lága vexti og önnur Norðurlönd njóta án gengisáhættu.
Skjótvirkasta leiðin
Það eru engir aðrir kostir í boði. Samtök atvinnulífsins segja réttilega í umsögn sinni: „Það verða engir erlendir kröfuhafar með djúpa vasa til þess að leysa okkur úr snörunni í þetta sinn.“ Öruggasta leiðin er að taka upp evru. Það tekur tíma. Skjótvirkasta leiðin er að leita strax eftir samningum við Evrópusambandið um gjaldmiðlasamstarf til þess að tryggja stöðugleika krónunnar. Flest bendir til að það myndi tryggja að vextir af lánum ríkissjóðs verði til muna lægri en hagvöxtur. Það eykur líkurnar á að unnt verði að verja velferðarkerfið án skattahækkana. Sagan sýnir að við höfum aldrei komist út úr kreppum nema með kerfisbreytingum af einhverju tagi.