19 jan Samhengi hluta
Lykilatriði í búskap hverrar þjóðar er að tryggja samkeppnishæfni atvinnulífsins.
Þjónusta ríkisins þarf líka að standast samanburð við það besta sem þekkist í grannlöndunum. Ríkissjóður Íslands stendur jafnfætis öðrum að því leyti að heimildir til skattheimtu eru svipaðar.
Hins vegar geta aðrar kerfislegar aðstæður skekkt samkeppnisstöðu ríkissjóðs og veikt möguleika hans til að sinna þjónustuhlutverki sínu þannig að það standist samjöfnuð við grannlöndin.
Viðurkenningar
Í greinargerð með fjármálaáætlun í fyrravor gerði fjármálaráðherra grein fyrir því hvernig gjaldmiðillinn veikir samkeppnisstöðu ríkissjóðs.
Þar benti hann réttilega á að ríkissjóður getur ekki tekið lán í sama mæli og grannlöndin vegna hættu á að það leiði til óæskilegra vaxtamunarviðskipta. Þau eru stunduð af erlendum sjóðum, sem krækja í hæstu vaxtagreiðslur frá skattborgurum þeirra landa sem búa við veika gjaldmiðla.
Hitt er pólitísk þversögn að þessi viðskipti hafa oft hjálpað Seðlabankanum við að halda uppi gengi krónunnar á kostnað launafólks.
Í þingbyrjun sagði forsætisráðherra síðan í svari við fyrirspurn frá formanni Viðreisnar að krónan væri ástæðan fyrir mun hærri vöxtum og meiri vaxtahækkunum en í grannlöndunum.
Orsakasamhengi
Eftir því sem hlutfall vaxtaútgjalda ríkissjóðs er hærra lækkar hlutfall útgjalda til annarra þátta, þar á meðal heilbrigðismála. Þarna er órjúfanlegt orsakasamhengi á milli.
Heildarskuldir ríkissjóðs eru hlutfallslega aðeins þriðjungur af skuldahlutfalli skuldugustu þjóða Evrópu. Samt eru vaxtaútgjöld ríkissjóðs hærra hlutfall af þjóðarútgjöldum en hjá þeim. Samkeppnisstaða ríkissjóðs er að sama skapi verri.
Hlutfall vaxtaútgjalda ríkissjóðs er þrefalt hærra en á öðrum Norðurlöndum. Samkeppnisstaðan til að sinna sambærilegri velferðarþjónustu er að sama skapi lakari.
Forystumenn ríkisstjórnarinnar tala opinskátt um veika samkeppnisstöðu ríkissjóðs vegna krónunnar. Þeir vilja hins vegar ekki taka á þeim kerfislega vanda sem veldur skekkjunni.
Mengið
Forsætisráðherra sagði á Alþingi að svona væri þetta vegna stærra samhengis. Hún hefur hins vegar látið hjá líða að skýra það frekar út.
Ljóst er að launafólk er ekki í því mengi sem forsætisráðherra kallar stærra samhengi. Það eru heldur ekki litlu og meðalstóru fyrirtækin.
Hugsanlega er hún með þau fyrirtæki í huga, sem hafa fengið leyfi stjórnvalda til að yfirgefa krónuhagkerfið. Stóra samhengið felst þá í því að koma í veg fyrir að velferðarkerfið, launafólk og venjuleg fyrirtæki hafi jafna möguleika.
Þessi mismunun minnti Tómas Möller rekstrarráðgjafa nýlega á gjaldeyrisverslanirnar í austur-þýska alþýðulýðveldinu forðum. Þar fengu útvaldir að kaupa vestrænar vörur með erlendum gjaldeyri. Vegna stærra samhengis, sem látið var óútskýrt, mátti alþýðan aðeins horfa inn um búðargluggana.
Heilbrigðismálin
Heilbrigðismálin eru það viðfangsefni sem heitast brennur á ríkisstjórninni. Það var til bóta þegar ríkisstjórnarflokkarnir ákváðu að skipta um heilbrigðisráðherra. Svigrúm hans til að ná varanlegum árangri er þó áfram takmarkað meðan slagsíða er á samkeppnisstöðu ríkissjóðs.
Ráðherraskiptin teygðu á þolinmæði þjóðarinnar. En við blasir að heilbrigðismálin verði aftur helsta kosningamálið þegar ríkisstjórnin leggur átta ára starf í dóm kjósenda.
Ýmislegt þarf að laga með betra skipulagi. En sambærilegt heilbrigðiskerfi og önnur Norðurlönd búa við kallar á svipað útgjaldahlutfall.
Samkeppnisstaðan
Meðan forsætisráðherra stendur vörð um sitt stóra samhengi er val um þrjár leiðir varðandi fjármögnun heilbrigðiskerfisins:
Ein er að hjakka áfram í svipuðu fari. Önnur er almenn hækkun skatta. Sú þriðja er að auka lántökur og flytja vandann yfir á næstu ríkisstjórn.
Reynslusaga núverandi stjórnarsamstarfs bendir til að reynt verði að berja í verstu brestina með lántökum.
Næsta ríkisstjórn þarf því að gera hvort tveggja að leysa skuldavanda ríkissjóðs og fjármögnun heilbrigðiskerfisins.
Skattahækkun eða kerfisbreyting
Almennar skattahækkanir geta tímabundið aukið samkeppnishæfni ríkissjóðs en þær veikja samkeppnishæfni atvinnulífsins og minnka ráðstöfunartekjur launafólks. Slík lausn yrði skammgóður vermir.
Líkurnar á því að sú leið verði farin eftir kosningar eru þó talsverðar. Helsta ástæðan er sú að forysta atvinnulífsins kæfir markvisst alla umræðu um kerfisbreytingar til að bæta samkeppnisstöðuna, og forysta launþega leiðir hana hjá sér að mestu.
Þessa pólitísku klípu þarf að ræða fram að næstu kosningum.