12 mar Má réttlæta ólíka eðlisþyngd atkvæða?
Í ævisögu Ingólfs Jónssonar ráðherra segir frá bónda í Meðallandinu, sem sendi Skömmtunarskrifstofu ríkisins erindi með beiðni um leyfi til kaupa á klof háum gúmmístígvélum. Skömmtunarskrifstofunni þótti rétt að upplýsa viðskiptaráðherra um erindið.
Ráðherrann gaf Skömmtunarskrifstofunni síðan heimild til þess að víkja frá settum reglum í þessu tilviki vegna sérstöðu málsins. Þótt það sé ekki sagt berum orðum liggur í loftinu að þingmaður Vestur-Skaftfellinga hafi þrýst á um farsæla niðurstöðu fyrir bóndann.
Forsjá og frelsi
Þessi löngu liðna saga frá haftaárunum kom upp í hugann þegar umræður fóru fram á Alþingi í síðustu viku um vægi atkvæða. Eru einhver tengsl þar á milli? Í sjálfu sér ekki. En þeir fáu, sem töluðu fyrir óbreyttri mismunun í eðlisþyngd atkvæða, virtust gera það á þeirri forsendu að þörfin fyrir forsjá og fyrirgreiðslu þingmanna væri ríkari á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu.
Er það svo í raun og veru? Hefði á sínum tíma átt að bregðast við skorti á gúmmístígvélum með því að fjölga þingmönnum sveitanna? Hvaða vanda hefði það leyst?
Á endanum leysti Viðreisnarstjórnin vandamálið með því að afnema hafta- og skömmtunarkerfið og gefa verslunina frjálsa. Eftir það gátu bændur keypt stígvél án atbeina ráðherra. Þingmenn misstu verkefni og kannski fannst sumum þeir missa völd.
Hræðsla við breytingar
En því er ekki að leyna að hræðslan við að hverfa frá höftum til frjálsrar verslunar var rótgróin. Ýmsir staðhæfðu að frjálsræði af þessu tagi þjónaði aðeins hagsmunum kaupmanna en græfi undan stöðu þeirra sem sköpuðu raunveruleg verðmæti í sveitunum og sjávarplássunum. Verðgildi þessarar kenningar féll mjög fljótt í búð reynslunnar.
Ef við lítum okkur nær í tíma er það vissulega enn svo að afstaða margra til breytinga ræðst af hræðslu við það óþekkta. Í hófi getur slík hræðsla verið dyggð, en í óhófi Þrándur í Götu framfara. En þetta á við fólk í þéttbýli rétt eins og á landsbyggðinni. Og jafnvægið þarna á milli ætti að vera eins mikilvægt fyrir fólk hvar sem það býr.
Skoðanakannanir sýna að vísu að oft er munur á afstöðu fólks eftir búsetu. En þær segja líka að skoðanir fólks eru skiptar eftir aldri, menntun og tekjum.
Orsakir byggðaþróunar
Byggðin í landinu hefur þróast til vaxandi þéttbýlis. Það er sams konar breyting og átt hefur sér stað meðal annarra þjóða. Aukin þekking, fjölbreytni í atvinnuháttum, tækniframfarir og framleiðniaukning hafa verið helstu áhrifavaldarnir um þessa þróun og um leið lífskjörin.
Áhrif atkvæðamisvægisins á byggðaþróunina eru svo óveruleg að með engu móti er unnt að skrifa ábyrgðina á þann reikning. Þó að flestir sjái eftir byggðum, sem hafa horfið eða veikst verulega, vilja fáir fara til baka á sama lífskjarastig og áður. Landsbyggðarfólk er ekkert frábrugðið öðrum með það.
Þörf byggðanna fyrir nýsköpun
Eins og sakir standa þarf landsbyggðin sennilega mest á nýsköpun að halda. Um það þarf varla að þræta. En það getur verið ágreiningur um leiðirnar að því marki. Menn skiptast líka í tvö eða fleiri horn í þeim efnum í þéttbýlinu.
Hér má taka dæmi: Sú mismunun, sem felst í því að sumum er gert kleift að standa utan krónuhagkerfisins og öðrum ekki, bitnar eins á landsbyggðinni og borgarsamfélaginu. Kannski hallar þó heldur meir á landsbyggðina fyrir þá sök að þörfin fyrir nýsköpun er ríkari þar og þessi mismunun er ein stærsta hindrunin fyrir slíkri framþróun.
Það ræðst fyrst og fremst af almennum pólitískum viðhorfum hvort tekið verður á mismunun af þessu tagi. Sértæk fyrirgreiðsla mun litlu eða engu áorka í því efni nú fremur en fyrr.
Þegar öllu er á botninn hvolft standa engin gild rök til þess að víkja frá því almenna mannréttindasjónarmiði að atkvæðarétturinn eigi að vera einstaklingsbundinn og jafn.