28 jan Virk eða óvirk þjóðareign
Eftir samtöl forsætisráðherra í þrjú ár við formenn annarra flokka stendur VG eitt að flutningi stjórnarskrárfrumvarps.
Forsætisráðherra fékk í byrjun samstöðu um það verklag að ræða afmörkuð svið stjórnarskrárinnar og að flutt yrðu sérstök frumvörp um hvert og eitt þeirra. Jafnframt var sagt að frumvörpin yrðu annað hvort flutt í sátt eða með auknum meirihluta.
Þegar formaður Viðreisnar lýsti yfir því á liðnu hausti að flokkur hennar gæti stutt þrjú af frumvörpunum fjórum, en ekki óvirkt auðlindaákvæði, virðist VG hafa brugðið á það ráð að breyta áður umsömdu verklagi.
Þá var afráðið að hafna meðflutningi annarra flokka og flytja breytingatillögurnar í einu frumvarpi. Þingmönnum er þannig stillt upp við vegg: Annað hvort að samþykkja alla efnisþættina eða engan.
Samstarfsflokkar VG virðast styðja frumvarpið en vilja ekki eða fá ekki að flytja það. Meðan VG vill ekki heldur mynda meirihluta um breytingarnar án annars þeirra eða beggja lítur þetta allt út eins og leikaraskapur.
Hvers vegna?
Hvers vegna vill VG ekki fá meðflutningsmenn?
Hvers vegna notar VG þingskapatækni til að útiloka þá, sem ekki geta stutt óvirka þjóðareign auðlinda, frá því að styðja aðra þætti tillagnanna?
Hvers vegna stendur VG ekki við upphaflegt samkomulag um að fjölþjóðasamvinna og úrslitavald kjósenda í þeim efnum verði einn af efnisþáttum breytinganna?
Hvers vegna sniðgengur VG víðtækt og vandað almenningssamráð að mestu?
Hvers vegna lætur VG endataflið um sjálfa stjórnarskrána líta út eins og refskák?
Geirnegla óvirka þjóðareign
Breytingatillögurnar um framkvæmdavaldið og forsetann eru hófsamar og til bóta. Afnám Landsdóms er mikilvægt uppgjör við pólitíska misbeitingu. Kaflarnir um íslenska tungu og umhverfis- og náttúruvernd eru þarfir og til ítrekunar á viðhorfum, sem almenn sátt er um.
Pólitíkin snýst fyrst og fremst um auðlindaákvæðið. VG segir að hugtakið þjóðareign komist nú í stjórnarskrá. Það er rétt. Efnislega er þetta bara sama ákvæðið og staðið hefur í fyrstu grein fiskveiðistjórnarlaganna í þrjátíu ár. Það breytir því engu.
Um sjálft hugtakið hefur aldrei verið ágreiningur. Deilurnar hafa staðið um inntak þess. Á það að vera virkt eða óvirkt?
Í dag er nýtingarrétturinn afturkallanlegur að formi til en gildir í reynd í ótakmarkaðan tíma. Lilja Rafney Magnúsdóttir þingmaður VG hefur lýst því svo að hann erfist til eilífðar.
Nú ætlar hún og VG að geirnegla þessa óvirku þjóðareign í stjórnarskrá.
Engar breytingar um fyrirsjáanlega framtíð
Fjórir stjórnarandstöðuflokkar, Samfylking, Viðreisn, Píratar og Flokkur fólksins hafa á hinn bóginn talið nauðsynlegt að inntak ákvæðis um þjóðareign í stjórnarskrá verði að fela í sér gjaldtöku fyrir tímabundin afnot auðlinda.
Í tillögu auðlindanefndar Jóhannesar Nordals árið 2000 náðist sátt allra flokka um slíkt inntak þjóðareignarhugtaksins. Sjálfstæðisflokkurinn hljóp fyrstur frá þeirri sátt. Stjórnlagaráð endurspeglaði síðar grundvallarhugsunina í tillögu auðlindanefndarinnar.
Með því að festa óbreytt ástand í stjórnarskrá stefnir VG að því að viðhalda óvirkri þjóðareign auðlinda um fyrirsjáanlega framtíð andstætt sáttinni í auðlindanefnd og gegn efnislegum stuðningi þjóðarinnar við tillögu stjórnlagaráðs.
Síðasti möguleiki kjósenda
Atkvæðagreiðsla á Alþingi um stjórnarskrárfrumvarpið verður mánuði fyrir kosningar. Það verður hins vegar ekki að stjórnskipunarlögum nema það hljóti samþykki aftur eftir kosningar.
Þegar stjórnarskrárbreytingar eru samþykktar á Alþingi í ágreiningi verða þingkosningarnar að þjóðaratkvæði um þær. Virk eða óvirk þjóðareign á auðlindum getur þannig orðið heitasta mál kosninganna.
Með þessu frumvarpi gjörbreytast líka gamlar víglínur. Þannig blasir við að VG og Samfylking verða á andstæðum pólum í lokauppgjöri þjóðarinnar um prinsippmál aldarinnar.
Þetta galopnar fyrir sókn Samfylkingarinnar í fylgi VG og ætti einnig að styrkja Viðreisn gagnvart jaðarfylgi Framsóknar og Sjálfstæðisflokks. Miðflokkurinn hefur ekki andmælt frumvarpinu en þó varað við því að afgreiða stjórnarskrá í ágreiningi.
Standi VG fast á sínu er ljóst að þetta verður síðasti möguleiki kjósenda til að hafa áhrif á það hvort þjóðareign auðlinda verður virk eða óvirk.
Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 28. janúar 2021