27 nóv Á ábyrgð okkar allra
Ég hef verið lögreglumaður í hátt í fjóra áratugi. Síðustu ár hef ég verið fulltrúi íslenskra lögregluyfirvalda hjá Europol, löggæslustofnun Evrópusambandsins. Fyrir og eftir veru mína þar hef ég stýrt rannsóknarsviði lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu þar sem rannsökuð eru skipulögð og alvarleg brotastarfsemi, s.s. kynferðisbrot, ofbeldisbrot, og peningaþvætti.
Það er skemmst frá því að segja að málefni barna koma við sögu í öllum þessum málaflokkum á einn eða annan hátt, hvort sem brotið er gegn börnum eða þau sjálf brotleg. Það er sammerkt með aðstæðum á Íslandi og annars staðar í Evrópu að málefni barna eru alls staðar til umræðu. Nægir þar að nefna þann vanda sem Svíar hafa staðið frammi fyrir undanfarin ár og teygir nú anga sína til hinna Norðurlandanna.
Ofbeldi gegn börnum
Algengasta birtingarmynd ofbeldis gegn börnum er heimilisofbeldi, þ.e. þegar aðrir fjölskyldumeðlimir beita barn ofbeldi eða barn er á heimili þar sem ofbeldi er beitt. Undanfarinn áratug hefur lögreglan unnið eftir sérstöku verklagi þegar kemur að heimilisofbeldismálum. Sú vinna er í nánu sambandi við barnavernd og félagsþjónustu viðkomandi sveitarfélags. Markmið þessarar nálgunar er að brjóta upp neikvætt mynstur og er horft til þess að heimilisofbeldi sé ein heild en ekki samansafn einstakra tilvika.
Afleiðingar langvarandi ofbeldis á heimilum eru skelfilegar. Börn sem upplifa heimilið ekki sem griðarstað eru margfalt líklegri til að flosna upp úr námi, leiðast út í neyslu og einangrast.
Öll þau sem koma að málefnum þessara barna verða að búa yfir bjargráðum til að aðstoða börn í þessum áhættuhópi. Þar þarf að fá sem flesta að borðinu og skapa sátt um aðgerðir. Mál sem varða börn í viðkvæmri stöðu eru oftar en ekki með flóknustu málum lögreglunnar hverju sinni og það er alls ekki sama hvernig á þeim er tekið.
Börn sem beita ofbeldi
Fyrir nokkrum árum bar mikið á því að börn á aldursbilinu 13 til 18 ára voru að birta myndbönd af ofbeldi og niðurlægingu sem þau beittu önnur börn á svipuðum aldri. Á þessu var tekið með samstilltu átaki lögreglu og barnaverndarnefnda og eftir það dró mjög úr þessari hegðun ungmenna. En þessi hegðun blossar alltaf upp annað slagið.
Lögreglan tekur á þessum málum með mismunandi hætti eftir aldri gerandans. Það er tilfinning þeirra sem starfað hafa í lögreglunni að netnotkun þar sem ofbeldi er normalíserað sé ástæða þessarar hegðunar og það verður ekki sagt nógu oft að foreldrar og forráðamenn og jafnvel kennarar og þjálfarar/leiðbeinendur í tómstundastarfi þurfa að tala við börn um hegðun sem þessa og freista þess að koma til skila alvarlegum afleiðingum hegðunarinnar.
Innan lögreglu kæmi fræðsla sem þessi í hlut samfélagslögreglumanna en undanfarið hefur verið lagt upp með að auka hlut slíkrar löggæslu. Afleiðingar fyrir barn sem verður fyrir ofbeldi og niðurlægingu jafnaldra sinna geta verið mjög alvarlegar. Börn geta freistast til þess að hefna sín og þá er hætta á því að viðbrögðin verði yfirdrifin vegna hræðslu og þá jafnvel að vopnum sé beitt.
Hnífaburður ungmenna hefur aukist mjög undanfarin ár og hefur lögregla lýst áhyggjum sínum af þessari þróun. Flest börn segja að þau hafi með sér hnífa til að verja sig. Það er nauðsynlegt að ræða það við börn alls staðar að slíkt sé óásættanleg afstaða og að sjá til þess að þau geri sér grein fyrir hættunni sem af þessu hlýst. Mál undanfarinna mánaða og ára þar sem börn og ungt fólk hafa beitt hnífi með mjög alvarlegum afleiðingum eru til marks um hættuna sem fylgir því að fólk, þar með talið börn, gangi um með hnífa.
Hvað er til ráða?
Öflugar forvarnir er grundvöllur þess að árangur náist í málum sem snúa að öryggi barna á Íslandi. Við verðum að vinda ofan af þeirri þróun sem við sjáum allt í kringum okkur og grípa til aðgerða hið snarasta. Slíkar aðgerðir verða að ná til og vera í fullu samráði við foreldra, skólafólk, þjálfara og leiðbeinendur í íþróttum og tómstundastarfi, barnavernd og lögreglu.
Ef við náum árangri varðandi börn í viðkvæmri stöðu þá verður hann sýnilegur á svo margan hátt. Það er til mikils að vinna ef okkur tekst með samhentu átaki að grípa börn í hættu.