Ísland er eftirbátur

Þorsteinn Pálsson

Áundanförnum vikum höfum við fengið fréttir um vöxt í þjóðarbúskapnum. Ísland er að rétta úr kútnum. Það gera líka aðrar þjóðir.

Skammtímaaðgerðir Seðlabanka og ríkisstjórna hér heima og erlendis hafa dregið úr því tjóni, sem heimsfaraldurinn hefði ella valdið.

Er þá allt klappað og klárt?

Til þess að svara þeirri spurningu játandi þurfum við að sannfærast um að viðspyrna Íslands sé jafn snörp og annarra þjóða.

Viðreisnin er hraðari í öðrum Evrópuríkjum

Már Guðmundsson, fyrrverandi bankastjóri Seðlabankans, flutti í síðustu viku erindi í Rótarýklúbbi Reykjavíkur um samspil sóttvarna og efnahags. Þar kom fram að viðreisn efnahagslífsins gengur mun betur í öðrum Evrópuríkjum en hér á landi.

Samanburður hans er byggður á gögnum frá Hagstofu Íslands og OECD. Hann mælir breytingu á landsframleiðslu frá síðasta fjórðungi ársins 2019 fram á mitt þetta ár.

Bandaríkin hafa þegar náð sömu verðmætasköpun og fyrir faraldurinn. Í Kína er landsframleiðslan orðin meiri.

Evrópulöndin eru nærtækari viðmiðun fyrir okkur. Hún sýnir að þau Evrópuríki, sem aðild eiga að OECD, vantaði að meðaltali enn tæp fjögur prósent til þess að ná sömu landsframleiðslu og þau höfðu fyrir faraldur.

Íslandi vantaði aftur á móti sjö prósent til þess að ná því marki. Við erum á sama stað og Spánn, sem varð þó fyrir mun meira áfalli. Viðsnúningurinn þar hefur því verið sterkari en hér.

Þessar upplýsingar varpa nýju ljósi á stöðuna.

Meiri óstöðugleiki

Í leit að skýringum er mikilvægt að horfa á nokkrar lykilstaðreyndir:

Samdráttur í ferðaþjónustu hófst áður en faraldurinn skall á.

Halli var kominn á rekstur ríkissjóðs fyrir faraldurinn. Það gerðist þrátt fyrir methagvöxt og gífurleg framlög erlendra kröfuhafa.

Verðbólga eykst nú víðast hvar. Vandinn er að hér er hún ekki bara langt yfir viðmiðunarmörkum heldur er hraði hennar tvöfalt meiri en í samkeppnislöndunum.

Vextir hækka skarpt. Þeir hækka líka erlendis. Vandinn er að þeir eru miklu hærri hér en í samkeppnislöndunum.

Í nýlegri greinargerð OECD er bent á: Að Ísland er enn langt á eftir öðrum Norðurlöndum og helstu Evrópuþjóðum í nýsköpun þrátt fyrir nýlegan vöxt. Að námsárangur í skólum fari hnignandi. Að Ísland losi meir af kolefnum á hvern íbúa en aðildarþjóðirnar að meðaltali.

Himinhrópandi þverstæða

Ísland er sannarlega í fremstu röð í sóttvörnum. Það er því himinhrópandi þverstæða að við séum á eftir öðrum í efnahagslegri viðspyrnu.

Viðreisn efnahagslífsins tekur tíma og lýkur ekki fyrr en við höfum aftur náð jafnvægi í ríkisfjármálunum. Á þessum tímapunkti þurfum við að horfa lengra fram en sem nemur einu kjörtímabili.

Allur þessi samanburður er skýr vísbending um að óbreytt efnahagsstefna kunni smám saman að leiða til þess að í sundur dragi með Íslandi og helstu samkeppnislöndunum.

Í nýrri skýrslu greiningafyrirtækisins Analytica fyrir Alþingi um lántökusvigrúm ríkissjóðs kemur fram að 68 prósent líkur eru á að krónan sveiflist upp eða niður um 9 prósent á ári. Það er afar mikill óstöðugleiki.

Forystumenn þekkingar- og nýsköpunarfyrirtækja hafa talið þetta helstu hindrunina fyrir vexti og viðgangi þessarar nýju og mikilvægu stoðar í þjóðarbúskapnum.

Þurfum alvöru stöðugleika

Ísland væri ekki eftirbátur í viðspyrnu Evrópuþjóða ef innistæða væri fyrir staðhæfingum um efnahagslegan stöðugleika. Óstöðugleikinn veikir samkeppnisstöðu Íslands. Alvöru stöðugleiki er forsenda fyrir betri árangri.

Okkur er boðið upp á þrjár leiðir í komandi kosningum:

Í fyrsta lagi yfirboð popúlistaflokkanna lengst til hægri og vinstri. Þau þýða að Ísland fer út af sporinu.

Í öðru lagi óbreytta stjórnarstefnu í efnahagsmálum. Henni fylgir sú hætta að vöxturinn verði hægari en í samkeppnislöndunum.

Í þriðja lagi stöðugleikasamstarf með öðrum Evrópuþjóðum, sem tveir flokkar hægra og vinstra megin við miðjuna tala fyrir. Það eykur líkurnar á að við getum náð þeirri verðmætasköpun, sem við þurfum til að standast samanburð við aðrar þjóðir.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 9. september 2021