25 ágú Ánægjan aldrei ókeypis hjá ríkissjóði
Fram eftir síðustu öld stóðu verkalýðsfélög í baráttu um brauðið. Nú snúast kjarasamningar um að skipta þjóðarkökunni, eins og hagfræðingar kalla það.
Rúmlega 60 prósent kökunnar koma í hlut launafólks og tæp 40 prósent í hlut fjármagnseigenda. Sneið launafólks er nú aftur nálægt langtímameðaltali að stærð, eftir að hafa minnkað verulega í kjölfar krónuhrunsins.
Hlutverkið
Í vaxandi mæli hafa félög launafólks og fyrirtækja sett fram kröfur á ríkissjóð, ýmist um að stækka eða minnka þá sneið, sem hann tekur til sín frá launafólki og fjármagnseigendum.
Ríkisstjórnin lék aðalhlutverkið við lausn kjarasamninga á almennum vinnumarkaði 2019. Táknmynd þess blasti við þegar hún kynnti niðurstöður þeirra í ráðherrabústaðnum.
Stærsta efni þeirra kjarasamninga var mikil og almenn skattalækkun. Allir voru ánægðir með hana. Hin hliðin á þeirri ánægju kemur svo fram í vaxandi óánægju með stöðu Landspítalans. Ánægjan er aldrei ókeypis hjá ríkissjóði.
Þetta leiðir hugann að hlutverki ríkisstjórnar við gerð kjarasamninga á almennum vinnumarkaði. Sú spurning snertir um leið álitaefni um lýðræði.
Helmingaskiptin
Síðustu kjarasamningar fóru gegn því prinsippi Sjálfstæðisflokksins að láta ábyrgðina hvíla á aðilum vinnumarkaðarins. En prinsippsbrotið þjónaði aftur á móti höfuðstefnumáli flokksins um lækkun skatta.
Nú er þessu öfugt farið. Meginkröfur verkalýðsfélaganna kalla á aukin útgjöld ríkissjóðs. SA segir svo að stilla eigi ríkisstjórninni upp við vegg á endasprettinum. Þetta þjónar vel höfuðstefnumáli VG um aukna samneyslu.
Sjálfstæðisflokkurinn verður að sætta sig við þetta leikskipulag aftur af því að hans mál fengu framgang síðast.
Brotalöm
Framsókn er eini flokkurinn í stjórninni, sem talar fyrir því að hún móti sjálfstæða efnahags- og kjarastefnu. Það hefur komið fram í tillögum hennar um aukna tekjuöflun til að standa undir þátttöku ríkissjóðs í baráttunni við verðbólguna.
Á þetta sjónarmið hefur ekki verið hlustað. Jaðarflokkarnir hafa ekki áhuga. Ástæðan er sennilega sú að hvorki verkalýðsfélögin né SA telja að það þjóni augnabliks hagsmunum sínum.
Aðdragandi kjarasamninga endurspeglar nú í annað skipti að í ríkisstjórnarsamstarfi jaðarflokkanna hefur ekki tekist að móta sjálfstæða stefnu um efnahagsleg og félagsleg markmið.
Það var ekki út í bláinn þegar Seðlabankastjóri sagði að hagsmunaöflin stjórnuðu landinu, þó að hann hafi þar farið út fyrir verksvið sitt.
Þetta er helsta brotalömin í stöðunni.
Millistétt án málsvara
Að frátöldum kröfum um aukin ríkisútgjöld birtast þrjár myndir varðandi endurnýjun kjarasamninga:
Í fyrsta lagi: Forystufólk verkalýðsfélaga á almennum vinnumarkaði talar bara um nauðsyn þess að hækka laun þeirra allra tekjulægstu hlutfallslega meira en sem nemur vexti þjóðarkökunnar.
Í öðru lagi: Talsmenn SA verjast því að launahækkanir stjórnenda margra fyrirtækja, langt umfram stækkun kökunnar, eigi að hafa fordæmisgildi.
Í þriðja lagi: Enginn talar fyrir millistéttina á almennum vinnumarkaði. Hún lýtur bara því lögmáli að skipta ekki stærri köku en er til. Það sem fer umfram er froða, sem við köllum verðbólgu. Þó að hún mæli launahækkun rýrir hún raunveruleg kjör.
Raunsæi BHM
Á síðustu mánuðum hefur formaður BHM einn rætt hispurslaust um endurnýjun kjarasamninga á grundvelli hagsmuna millistéttarinnar.
Að vísu verður ekki sagt að hann fari fram með lágstemmdar kröfur. En röksemdirnar taka greinilega mið af veruleikanum, sem glöggt kemur fram í grein sem hann skrifar í síðasta tölublað Vísbendingar.
Þar er dregið fram með skýrum hætti að myndin af þjóðarkökunni er ekki einföld. Sumar greinar standa betur en aðrar og það eru skekkjur í þjóðarbúskapnum, sem þarf að leiðrétta.
Hann er ekki að fara fram á að semja um efnahagsstefnuna, heldur að ríkið hafi stefnu, sem mæti grundvallarsjónarmiðum um „jafnrétti og jafnvægi.“
Málið er þetta: Ríkisstjórnin á ekki að láta hagsmunasamtökin ákveða stefnuna í efnahags- og velferðarmálum eins og síðast. Hún á að hafa sjálfstæða stefnu. Á þeim grunni eiga aðrir að semja. Og hún þarf að vera tilbúin að semja við eigin starfsmenn, ekki síðar en eldri samningar renna út.
Í hvorugt stefnir eins og sakir standa.