02 mar Sleggjudómur
Bankastjóri Seðlabankans mætti fyrir þingnefnd í síðustu viku, sem ekki er í frásögur færandi. Hitt er umhugsunarefni að það sem helst þótti tíðindum sæta var staðhæfing hans um að verðbólga á Íslandi væri margfalt hærri ef við værum með evru.
Engu er líkara en bankastjórinn hafi gleymt því eitt augnablik að um þriðjungur þjóðarframleiðslunnar er á höndum fyrirtækja sem nota evrur eða dollara.
Aðgerðir bankans í peningamálum ná ekki til þessa hluta hagkerfisins. Fyrir vikið eru það einkum minni fyrirtæki og kaupendur fyrstu íbúða, sem bera allan þunga aðhaldsaðgerða í peningamálum.
Ósamkvæmni
Ummæli bankastjórans eru ekki byggð á samanburðarathugun. Engin tölfræði í gagnasafni bankans rennir stoðum undir staðhæfinguna. Hún er því hreinn sleggjudómur.
Forysta bankastjórans í peningastefnunefnd hefur ekki gefið tilefni til gagnrýni. Nefndin hefur aðeins tekið faglegar ákvarðanir. Þar hefur bankastjórinn staðið sig vel.
Ítrekaðir sleggjudómar í pólitískri umræðu grafa aftur á móti undan trúverðugleika hans.
Þetta kristallast vel í því samhengi að bankastjórinn lýsti engum áhyggjum af því á fundi þingnefndarinnar að áhrifavald bankans næði ekki til þeirra sem nota evrur og dollara.
Eina rökrétta ályktunin, sem draga má af þögninni um þá staðreynd, er sú að bankastjórinn telji að sá hluti þjóðarbúskaparins, sem notar evrur og dollara, valdi alls ekki þenslu, þveröfugt við sleggjudóminn.
Mismunun
Önnur skýring kann þó að vera á þessari ósamkvæmni. Hún er sú að ríkisstjórninni finnist einfaldlega rétt að nota fjölmyntakerfið til að ívilna sumum en íþyngja öðrum.
Í raun virkar fjölmyntakerfið eins og þrepaskiptur tekjuskattur. Mismunurinn er bara sá að þeir sem best standa að vígi eru í lægsta vaxtaskattþrepi en hinir sem lakar standa, minni fyrirtæki og einstaklingar, eru í því hæsta.
Alþingi tekur þessa pólitísku ákvörðun alveg eins og það ákveður tekjuskattsþrepin. Skattastefna ríkisstjórnarinnar byggist á jöfnuði en gjaldmiðlastefnan á ójöfnuði. Þannig má segja að peningastefnan eyði jöfnunaráhrifum skattastefnunnar.
Þetta er pólitík en ekki hagfræði. Seðlabankastjóri hefur réttilega gætt þess að gagnrýna ekki ríkisstjórnina fyrir þessa pólitík. Hins vegar er hann í stöðugu pólitísku stríði við þá flokka í stjórnarandstöðu, sem vilja að gjaldmiðlastefnan byggist á hugmyndinni um land jafnra tækifæra og stuðli fremur að jöfnuði en ójöfnuði.
Fyrirmynd
Gylfi Zoega hagfræðiprófessor lét nýlega af setu í peningastefnunefnd Seðlabankans. Hann skrifaði grein í Vísbendingu um þessa mismunun og sagði þar að á Íslandi væru þrjár þjóðir.
Niðurstaða hans er skýr: „Afleiðing þessarar skiptingar þjóðarinnar eru þær að vaxtabreytingar Seðlabankans koma einungis við fyrsta hópinn, fólkið sem lifir og hrærist í krónukerfinu, en ekki við stærstu útflutningsfyrirtækin eða aðra sem eru fyrir utan krónuna.“
Í umræðuþættinum á Sprengisandi um síðustu helgi sagði prófessorinn að hann hefði lengi verið þeirrar skoðunar að Ísland ætti að stíga lokaskrefið til fullrar aðildar að Evrópusambandinu. Hann hefði hins vegar ekki látið þær skoðanir í ljós fyrr en nú vegna setu sinnar í peningastefnunefnd Seðlabankans.
Þarna hefur Seðlabankastjóri góða fyrirmynd. Þeir sem fara með faglegt ákvörðunarvald í peningamálum lýsa ekki pólitískri sýn á leikreglurnar fyrr en þeir láta af störfum.
Betra verkfæri
Málefnaleg umræða um þetta stóra viðfangsefni er mikilvæg. Gjaldmiðillinn ræður svo miklu um afkomu heimila og samkeppnisstöðu fyrirtækja.
Evran mun ekki sjálfkrafa leysa þau efnahagslegu vandamál, sem heitast brenna á fólki. Menn byggja bæði vönduð og óvönduð hús þótt allir noti sama tommustokk. En af hinu hlytist ekkert nema vondur hrærigrautur ef byggingameisturum væri gert að nota þrjár eða fjórar mismunandi mælieiningar.
Verðbólgan hverfur ekki með evru. Sterkur gjaldmiðill auðveldar okkur bara að ná markmiðum um stöðugleika og að gera Ísland að landi jafnra tækifæra.
Við höfum reynslu af þátttöku í alþjóðlegu gjaldmiðlasamstarfi. Hún sýnir að þá vegnar okkur betur.
Það er slæmt þegar Seðlabankastjóri lítur á það sem pólitískt hlutverk sitt að kæfa nauðsynlega umræðu um þessa brotalöm í þjóðarbúskapnum. Hitt er sýnu verra þegar það er gert með sleggjudómum.