16 mar Trú og gjaldmiðlar
Formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis sagðist á dögum trúa á krónuna. Hér verður ekki gert lítið úr trúarsannfæringu í stjórnmálum. Trú á frelsi og lýðræði er til að mynda mikilvæg grundvallarhugsun.
Trú á gjaldmiðla er flóknara dæmi. Það sést best á því að þeir sem trúa á gömlu krónuna missa allir trúna þegar kemur að útflutningsfyrirtækjum og þeim best settu í samfélaginu. Þá segir köld rökhyggjan: Þeim leyfist að nota evrur og dollara af því að það er hagkvæmara. Að blanda saman trú og rökhyggju í gjaldmiðilsmálum er álíka snúið og að hræra saman olíu og vatni. Afleiðingin er misrétti og kergja þótt vel gangi að öðru leyti.
Þetta er eins og ef boðskapur biskups væri sá að einungis þeir best stæðu mættu njóta kærleika þess sem er í upphæðum. Aðrir yrðu að gera sér að góðu þann í neðra.
Evra fyrir suma
Í síðustu viku hóf formaður þingflokks Samfylkingar umræðu á Alþingi um vexti og verðbólgu og formaður Sjálfstæðisflokksins var til andsvara.
Flokkur málshefjanda setti nýlega í biðflokk hugmyndafræði um jafnrétti í gjaldmiðilsmálum vegna brýnni úrlausnarefna í samgöngumálum og heilbrigðismálum.
Málshefjendur voru þannig samstíga í því að hreyfa ekki við kerfislegu misrétti, en af ólíkum ástæðum.
Sjálfstæðisflokkurinn er ekki á móti evru fremur en Samfylking. Hann telur þvert á móti nauðsynlegt að tryggja samkeppnisstöðu útflutningsfyrirtækja með því að leyfa bara þeim að nota evru og taka lán í evrum og sleppa þátttöku í baráttunni við verðbólguna.
Þetta virkar eins og trúarsannfæring um að ójöfnuðurinn sé sjálfstætt markmið. Samfylkingin vill eyða þessu kerfislega óréttlæti, en bara bíða með það.
Umræðugrundvöllur
VG styður líka að þeir best settu noti hagstæðari gjaldmiðil en alþýðan. En þau virðast af þjóðlegum ástæðum telja óhjákvæmilegt að einhverjir noti gömlu krónuna, jafnvel þótt það auki ójöfnuð.
Í þessum umræðum á Alþingi sagðist formaður Viðreisnar vera tilbúin að ræða við leiðtoga annarra flokka um að nota krónuna áfram. Þeir yrðu bara að sýna fram á að unnt væri að nota hana í þjóðarbúinu öllu.
Þetta er kjarni málsins. Þeir sem trúa á krónuna þurfa að sýna fram á að útflutningsfyrirtækin geti notað hana með samkeppnishæfum vöxtum, sambærilegum stöðugleika og í grannlöndunum og án fjármagnshafta.
Takist það er umræðan um evru óþörf. En takist það ekki er bæði óskynsamlegt og órökrétt að koma í veg fyrir að aðrir fái að njóta sömu aðstöðu.
Uppgjöf
Verðbólga á eftir að lækka og vextir munu síga. En meðan við notumst við marga gjaldmiðla verða vextir á ungt fólk og lítil fyrirtæki eftir sem áður tvöfalt hærri en hjá útflutningsfyrirtækjunum og í grannlöndunum. Það er á því misrétti sem þarf að taka núna, en ekki síðar.
Þetta er ekki stundarvandi heldur kerfisvandi, sem ýkist í verðbólgu.
Stjórnmálamenn halda Seðlabankanum í vonlausri stöðu. Í síðustu viku breytti hann reglum til að auka vægi verðtryggðu krónunnar. Ástæðan er ekki sú að bankinn telji þennan auka gjaldmiðil almennt heppilegan.
Seðlabankinn varð að grípa til þessa ráðs vegna þess að honum hafði ekki tekist að auka sparnað í gömlu krónunni þrátt fyrir tvöfalt hærri vexti en í grannlöndunum. Vaxtatæki, sem stjórnmálamenn ákveða að aðeins megi beina að afmörkuðum hópi einstaklinga og fyrirtækja, virkar einfaldlega ekki sem skyldi.
Hugmyndafræði
Þessi uppgjöf markaði þáttaskil í umræðunni um peningamálastefnuna. Í beinu framhaldi kallaði seðlabankastjóri eftir þjóðarsátt.
Síðast var gerð þjóðarsátt á vinnumarkaði fyrir meir en þremur áratugum. Hún var ekki um aukin ríkisútgjöld. Kjarni hennar snerist um gengisstöðugleika.
Þeir forystumenn á vinnumarkaði, sem höfðu frumkvæði að þeirri umræðu á sínum tíma, vissu frá upphafi á hvaða hugmyndafræðilega grundvelli hún þyrfti að byggjast.
Forsendan fyrir norrænu vinnumarkaðsmódeli er samkeppnishæft gjaldmiðlaumhverfi. Fjölgengiskerfið er óréttlátt og viðheldur eilífri spennu.
Gjaldmiðlar eru misgóð tæki til að ná markmiðum. Trú á hugmyndafræði jafnra tækifæra er miklu mikilvægari en trú á gjaldmiðil.