03 jún Landsliðseinvaldur
Ólafur Harðarson prófessor í stjórnmálafræði sagði eftir umræður leiðtoga stjórnmálaflokka í Silfrinu í byrjun vikunnar að Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra réði því hvernig ríkisstjórn yrði mynduð að kosningum loknum.
Þetta var eðlilega sagt með fyrirvara um úrslit kosninga. En margt bendir til þess að prófessorinn hafi þarna hitt naglann á höfuðið eins og sakir standa.
Kosningarnar geta vitaskuld breytt þessari mynd.
Nýtt flokkakerfi
Segja má að þessi nýja staða á taflborði stjórnmálanna marki endalok flokkakerfis tuttugustu aldar.
Framsókn hafði álíka lykilstöðu lengst af á síðustu öld. Alþýðuflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn gátu þó við réttar aðstæður losað sig úr þeirri pólitísku bóndabeygju.
Að þessu leyti er staða VG sennilega sterkari nú en Framsóknar á sínum tíma. Orsakirnar eru margvíslegar og eiga rætur í innri og ytri aðstæðum.
Ástæðurnar
Helsta ástæðan er sú að VG hefur smám saman þróast úr róttækum flokki yfir í praktískan valdaflokk. Hann er ekki beinlínis á miðjunni en verður þar að meðaltali með því að vinna ýmist til hægri eða vinstri.
Forysta Sjálfstæðisflokksins bjó til aðra helstu ástæðuna með þeirri staðhæfingu að pólitískur stöðugleiki væri ómöguleiki án VG. Þetta er enn þungamiðjan í málflutningi hennar fyrir komandi kosningar.
Í þriðja lagi hefur Samfylkingin styrkt þessa stöðu VG með því að útiloka samstarf við Sjálfstæðisflokkinn.
Loks eiga persónulegar vinsældir Katrínar Jakobsdóttur hlut að máli. Einar og sér hefðu þær þó ekki dugað til að koma flokknum í þessa einstöku stöðu.
Í umræðum leiðtoganna kom fram að efnahagsmálin og auðlindamálin verða fyrirferðarmikil í komandi kosningum. Fróðlegt er að skoða þau í ljósi þeirrar kenningar að formaður VG verði eins konar landsliðseinvaldur við val í næstu stjórn.
Efnahagsmálin
Stöðugleiki krónunnar er stærsta viðfangsefnið á sviði efnahagsmála. Um markmiðið er ekki ágreiningur. En tekist er á um tvær leiðir.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur fallist á þá almennt viðurkenndu hagfræðikenningu að gjaldeyrishöft séu nauðsynleg til að styðja við krónuna. Frumvarp um það efni liggur nú fyrir Alþingi.
Viðreisn vill halda krónunni en í stað hafta leita eftir stöðugleikasamstarfi við Evrópusambandið líkt og Danir gera. Þingsályktun um það efni liggur líka fyrir.
Sjálfstæðisflokkurinn er á móti öllu frekara samstarfi við Evrópu, mest af ótta við að missa atkvæði til Miðflokksins. Hann vill fremur fórna viðskiptafrelsinu. Forysta VG getur lifað með því, þó að í baklandi VG séu frjálslyndari viðhorf til Evrópusamstarfs.
Líkurnar á að viðhalda megi sams konar viðskiptafrelsi í gjaldeyrismálum og grannlöndin njóta eru því heldur meiri ef VG kýs að hætta samstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn. Það er ein birtingarmynd nýs flokkakerfis.
Auðlindamálin
Í auðlindamálum snýst ágreiningurinn um það hvort einkaréttur til nýtingar á auðlindum í þjóðareign eigi að vera tímabundinn.
Sjálfstæðisflokkurinn og Miðflokkurinn vilja að einkarétturinn verði áfram ótímabundinn í sjávarútvegi en tímabundinn varðandi allar aðrar auðlindir.
VG og Framsókn fylgja þeirri afstöðu, þvert á stefnu sína, til að rugga ekki stjórnarsamstarfinu og halda opnum möguleika á framhaldi þess.
Afsökunarbeiðni Samherja um helgina þjónaði aðallega þeim tilgangi að auðvelda Sjálfstæðisflokknum að halda samstarfsflokkunum í þessari klemmu.
Kjósi VG að hefja samstarf við einhverja af stjórnarandstöðuflokkunum, að Miðflokknum fráskildum, þarf hreyfingin að taka upp fyrri stefnu um tímabundinn einkarétt, því að það er sennilega stærsta prinsippmál kosninganna.
Þverstæðan
Í þessum tveimur stóru málum birtist málefnaleg þverstæða miðað við fyrri tíma. Í báðum tilvikum eru frjálslynd viðhorf líklegri til þess að verða ofan á ef VG kýs að vinna með öðrum en Sjálfstæðisflokknum.
Samtök atvinnulífsins veita Sjálfstæðisflokknum skjól til að velja höft fremur en samstarf innan EES-samningsins um viðskiptafrelsi og stöðugan gjaldmiðil. Eigi að síður hlýtur það að vera afar erfið pólitísk ákvörðun.
Stærstu útvegsfyrirtækin njóta einnig stuðnings Samtaka atvinnulífsins til að verja ótímabundinn einkarétt á nýtingu fiskveiðiauðlindarinnar þvert á meginregluna, sem gildir um aðrar auðlindir. Það er líka mikið áhættumál fyrir pólitíkina.
Að öllu virtu er auðlindamálið líklegast til þess að veikja stöðu landsliðseinvaldsins á kjördag.