16 feb Nú kasta þeir til
Dýrtíðin vex nú eins og áin Vimur, sem sagt er frá í Snorra-Eddu. Þegar Þór óð hana braut hún upp á öxl honum. Hann sá þá tröllkonu standa ofar tveim megin árinnar „og gerði hún árvöxtinn“.
Til að stemma á að ósi tók Þór stein mikinn og „eigi missti hann þar er hann kastaði til“.
Fjármálaráðherra, seðlabankastjóri og leiðtogar vinnumarkaðarins hafa mest um dýrtíðina að segja. Þeir kasta nú til. Hver þeirra sér hina gera dýrtíðarvöxtinn. Hnútukast þeirra stemmir þó ekki á að ósi.
Pólitíkin
Það er rétt sem fjármálaráðherra segir að gjaldskrárhækkanir ríkisins eiga lítinn þátt í dýrtíðarvextinum.
Seðlabankastjóri og talsmenn atvinnulífsins fullyrða aftur á móti réttilega að fjármálaráðherra orsaki þenslu með því að eyða um efni fram og færa skuldavandann yfir á næstu ríkisstjórn. Það gerir verðbólguvöxtinn meiri.
Vissulega þarf sterk pólitísk bein til að bregðast við og skýra út fyrir kjósendum að almenningur borgar brúsann af slíkri fjármálastjórn með meiri verðbólgu í dag og hærri sköttum síðar.
Eins og sakir standa er pólitísk samsetning ríkisstjórnarinnar of veik til að geta sýnt þennan mikilvæga styrk.
Vinnumarkaðurinn
Það er þekkt lögmál að fari launahækkanir í þjóðarbúinu öllu fram úr framleiðnivexti þarf að leiða mismuninn út með verðbólgu.
Þó að kjarasamningar hafi verið hóflegir eftir sumum viðmiðum hafa þeir eigi að síður farið yfir þessi mörk. Þeir auka því dýrtíðarvöxtinn.
Tæpast verður þó sagt að óábyrg hugsun hafi legið að baki nýgerðum kjarasamningum. Hitt er að við þurfum að breyta forsendum í þjóðarbúskapnum svo að innleiða megi vinnumarkaðsmódel um stöðugleika og haldbetri kaupmátt að norrænni fyrirmynd.
Seðlabankinn
Fjármálaráðherra og forystumenn vinnumarkaðarins gagnrýna hringlandahátt í málflutningi seðlabankastjóra. Hann hefur sannarlega veikt trúverðugleika bankans með hverfulum pólitískum yfirlýsingum. Það er þó ekki helsti vandi bankans í baráttunni við verðbólguna.
Klípa Seðlabankans er sú að pólitíkin hefur ákveðið að þetta litla hagkerfi þurfi að nota fjóra ólíka gjaldmiðla. Seðlabankinn stýrir bara einum þeirra.
Fyrir vikið ná vaxtaákvarðanir hans bara til þeirra sem nota gömlu óverðtryggðu krónuna. Ungt fólk og lítil og meðalstór fyrirtæki eru þannig látin bera baggana fyrir hinn hluta þjóðarbúsins, sem notar ýmist verðtryggðar krónur, evrur eða dollara.
Þversögn
Seðlabankinn þarf að hafa vextina tvöfalt eða þrefalt hærri en í grannlöndunum til að vinna gegn sama verðbólgustigi af því að pólitíkin leyfir honum ekki að hafa áhrif á allt þjóðarbúið, bara á hina smáu.
Þegar á skal að ósi stemma missir Seðlabankinn því, öfugt við Þór, þar er hann kastar til.
Þetta er svo ein af ástæðunum fyrir því að verðbólga á Íslandi er jafnhá og hjá þeim þjóðum, sem glíma við ofurverðhækkanir vegna orkukreppu.
Satt best að segja erum við ein af fáum þjóðum, sem hefur haft meiri hag af Pútínstríðinu en óhag. Kaupmáttur útflutningstekna þjóðarbúsins hefur aukist. Samt er vaxandi viðskiptahalli, ríkissjóðshalli, gengisrýrnun, verðbólga og hærri vextir en í Evrópu.
Kerfisbreytingar
Á verður ekki að ósi stemmd nema með róttækum ráðum. Að því leyti er þjóðin í sömu sporum og Þór þegar áin hafði vaxið honum í axlir.
Tvenns konar kerfisbreytingar eru brýnastar.
Fjölmyntakerfið er að reynast þjóðarbúinu jafn mikill fjötur um fót og fjölgengiskerfið, sem sjálfstæðismenn og alþýðuflokksmenn afnámu upp úr miðri síðustu öld. Nú er aftur þörf á slíkri kerfisbreytingu.
Á þeim tíma hæddust þingmenn Sjálfstæðisflokksins að Framsókn fyrir trú hennar á margfalda gengisskráningu. Sextíu árum síðar hafa þeir sjálfir gengist þeirri gömlu trú á hendur.
Hin kerfisbreytingin lýtur að því að laga vinnumarkaðinn að norræna módelinu.
Sjómenn og útvegsmenn sömdu til tíu ára vegna þess að útgerðin notar að mestu erlenda mynt og aflahlutur sjómanna gerir það að verkum að þeir taka í raun og veru laun í sama gjaldmiðli. Þetta segir mikið um þá kerfisbreytingu, sem er forsenda þess að vinnumarkaðurinn geti samið á grundvelli stöðugleika.