18 nóv Bætum samskipti ríkis og sveitarfélaga
Á þessu ári eru liðin 30 ár frá því ég hóf störf á vettvangi sveitarfélaga. Á þessum tíma hafa mér verið falin ábyrgðar- og trúnaðarstörf, m.a. sem bæjarstjóri í 16 ár og stjórnarmaður hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga til átta ára. Í gegnum störfin hef ég fengið tækifæri til að eiga náin samskipti við ráðuneyti og stofnanir ríkisins, samskipti sem oft hafa reynt á þolinmæðina og líka leitt til jákvæðrar niðurstöðu, en ekki alltaf. Samskipti sem heilt yfir hafa litast af ójafnvægi milli þessara tveggja annars jafnsettu stjórnsýslustiga og þannig myndað togstreitu. Reynsla mín og þekking á samstarfi sveitarfélaga við ríkisvaldið er því þó nokkur.
Samskipti ríkis og sveitarfélaga á Íslandi eru flókin og einkennast af fjölmörgum áskorunum og hagsmunaárekstrum. Á sama tíma og sveitarfélögin gegna mikilvægu hlutverki í stjórnsýslunni og veita fjölbreytta grunnþjónustu, koma oft upp deilur á milli ríkis og sveitarfélaga varðandi verkaskiptingu, fjármál og ábyrgð. Hér á hinsvegar að ríkja jafnræði enda um að ræða tvö jafngild stjórnsýslustig.
Verkaskipting og lagaleg ábyrgð
Ein af helstu áskorunum í samskiptum ríkis og sveitarfélaga snýr að verkaskiptingu og lögbundinni ábyrgð hvors aðila um sig. Sveitarfélög bera ábyrgð á mörgum mikilvægustu verkefnum samfélagsins, svo sem menntun, félagsþjónustu og skipulagsmálum. Hins vegar kemur oft upp óánægja hjá sveitarfélögum þegar ríkisvaldið setur fram nýjar reglugerðir eða lög, sem leggja auknar skyldur á herðar þeirra, án þess að tryggja fullnægjandi fjármögnun til framkvæmdanna. Þetta veldur því að sveitarfélögin sitja jafnharðan uppi með nýja ábyrgð og skyldur en hafa um leið ekki alltaf nauðsynlegt fjármagn til að mæta þessum kröfum.
Fjármögnun velferðarþjónustu
Áskoranir í samskiptum ríkis og sveitarfélaga eru miklar. Velferðarþjónustan og þá helst þjónusta við börn og aldraða er kjörinn vettvangur til að skoða frekar í hverju mesta áskorunin felst. Sveitarfélög bera ábyrgð á rekstri félagsþjónustu og koma að rekstri hjúkrunarheimila, en kostnaður sveitarfélaga við rekstur þessara þjónustuþátta hefur aukist á undanförnum árum, meðal annars vegna breyttra áherslna ríkisins. Samt sem áður hafa framlög frá ríkinu ekki tekið breytingum í takt við þennan kostnað, sem gerir það að verkum að sveitarfélög þurfa að bera þyngri byrðar.
Samskiptaleysi og ákvarðanataka án samráðs
Sveitarfélög hafa oft lýst óánægju sinni með að ríkisvaldið taki ákvarðanir sem hafa áhrif á þjónustu þeirra án þess að hafa haft nægilegt samráð við þau. Ríkið hefur í mörgum tilvikum ákveðið breytingar á löggjöf eða sett fram nýjar kröfur sem hafa áhrif á starfsemi sveitarfélaga án þess að leita álits þeirra eða gefa þeim nægan undirbúningstíma. Þetta hefur m.a. komið upp í þjónustu við börn, ungmenni og eldri borgara t.d. með fatlanir og þessu verður að breyta.
Lausnir til að bæta samskiptin
Til að bæta samskipti ríkis og sveitarfélaga er mikilvægt að þróa sterkara samstarf og auka gagnsæi. Hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað til við að bæta úr þessu:
- Efla samráðsteymi: Með því að efla núverandi samráðsteymi, þar sem fulltrúar bæði ríkis- og sveitarfélaga koma að borðinu, getum við tryggt meira samráð og samræmingu í stefnumótun og ákvarðanatöku.
- Fjármögnun í takt við skyldur: Ef ríkið krefst aukinnar þjónustu af sveitarfélögum þarf að tryggja að nægar fjárheimildir fylgi með. Þetta getur falið í sér endurskoðun á framlögum ríkissjóðs og mögulegum nýjum tekjustofnum fyrir sveitarfélögin.
- Sveigjanleiki í verkefnum og þjónustu: Að bjóða sveitarfélögum meiri sveigjanleika í framkvæmd verkefna og þjónustu getur gert þau betur í stakk búin til að mæta þörfum heimamanna á áhrifaríkan hátt.
- Meiri virðing í samskiptum: Að fulltrúar ríkisins sýni fulltrúum sveitarfélaga fullkomna virðingu með því að virða jafnræði sem á að ríkja á milli þessara tveggja jafnháu stjórnsýslustiga.
Öflugri sveitarfélög
Styrkja þarf sveitarstjórnarstigið og gera rekstur þess sjálfbærara. Öflug sveitarfélög eru betur í stakk búin til að takast á við lögbundin verkefni og við færum þannig þjónustu og ákvarðanatöku nær íbúunum. Auka þarf aðkomu sveitarfélaga að lykilákvörðunum um uppbyggingu í heimabyggð og það er einfaldlega gert með meiri skilningi og virðingu ríkisins gagnvart sveitarstjórnarstiginu.
Viðreisn vill gagnsæi í stjórnsýslu og ákvarðanatöku. Komum áhrifunum beint til fólksins og eflum nærþjónustuna. Það gerum við best með því að efla sveitarstjórnarstigið.
Breytum þessu saman!