23 jan Pólitískt baksvið læknaráðsræðunnar
Háleit markmið um aukið traust, ríkara gegnsæi og vandaðri stjórnarhætti voru meiri háttar nýmæli við myndun núverandi ríkisstjórnar. Margir höfðu trú á að Katrínu Jakobsdóttur myndi takast að brjóta blað í þessum efnum. Þetta voru ekki bara tóm orð því forsætisráðherra hefur vissulega reynt að gera fyrirheitin að veruleika.
Þess sáust strax merki í umræðum um fyrstu stefnuræðuna í desember 2017. Þar sendi heilbrigðisráðherra afar sterk skilaboð í þessum anda um pólitísk kaflaskipti þegar hún boðaði „siðareglur, gagnsæi og opnara samtal milli flokka út í samfélagið“.
Markmiði um siðareglur, gegnsæi og opið samtal fórnað
Í janúar 2020 situr heilbrigðisráðherra svo fund í læknaráði Landspítalans og mælist til þess að starfsfólk stofnunarinnar segi ekki fólkinu í landinu aðra sögu af ástandi mála þar innan dyra en samrýmist pólitískri túlkun hennar. Ráðherravaldinu er beitt í þessum tilgangi með hótun um að erfitt verði að styðja spítalann ef óþægilegar ályktanir haldi áfram að berast á færibandi.
Jafnframt er ráðherravaldinu beitt á þessum fundi til þess að fara fram á að læknarnir taki að sér að vera haukar í horni ráðherra í málsvörn fyrir þær pólitísku ákvarðanir sem teknar hafa verið við ríkisstjórnarborðið. Í þeim vönduðu stjórnarháttum sem Katrín Jakobsdóttir boðaði í upphafi sáu menn hins vegar fyrir sér að læknar væru í því samhengi haukar í horni skjólstæðinga sinna fremur en í pólitísku horni ráðherra.
Læknaráðsræða heilbrigðisráðherra var eins sterk andstæða og hugsast getur við það háleita markmið að valda straumhvörfum í stjórnarháttum. Hún var ekki í samræmi við góða siði, henni var ekki ætlað að auka gegnsæi og hún var ekki þáttur í að opna samtalið út í samfélagið.
Frá pólitísku sjónarhorni er áhugavert að velta því fyrir sér hvers vegna heilbrigðisráðherra kýs að fórna með svo afgerandi hætti þessu mikla og virðingarverða fyrirheiti um nýjan tíma í opinberri stjórnsýslu. Ganga má út frá því sem vísu að svo reyndur og öflugur stjórnmálamaður geri það ekki fyrir slysni og heldur ekki að ástæðulausu.
„Vilji, þrek og kjarkur“
Nærtækast er að leita svara í samanburði á fyrirheitum við stjórnarmyndunina og veruleika dagsins. Í umræðum um fyrstu stefnuræðuna í desember 2017 sagði heilbrigðisráðherra að VG hefði „vilja, þrek og kjark“ og gæti leitt „þann björgunarleiðangur fyrir íslenskt samfélag sem þjóðin þyrfti svo mjög á að halda“.
Dýrasta loforðið í þessari ræðu var að auka samneysluna. Við ríkisstjórnarborðið hefur viljinn, þrekið og kjarkurinn svo leitt til þeirrar pólitísku niðurstöðu að það hlutfall útgjalda sem fer til samneyslu er óbreytt frá því sem áður var og á samkvæmt fjármálaálætlun að haldast óbreytt út allt næsta kjörtímabil.
Í sömu ræðu sagði heilbrigðisráðherra: „Við erum að bjarga heilbrigðiskerfinu, menntakerfinu og samgöngunum frá langvinnri vanrækslu og ásælni peningaaflanna í landinu.“ En hvernig hafa tölur um heilbrigðiskerfið breyst síðan þá?
Við fyrstu skoðun lítur dæmið alls ekki illa út. Framlög til heilbrigðismála eru sem sagt 25% hærri í ár en 2017. Þetta er sú tala sem ráðherra vill tala um og stjórnarþingmönnum er sagt að endurtaka svo oft sem við verður komið.
En við nánari rýni í tölur kemur í ljós að heildarútgjöld ríkisins á þessum tíma hafa hækkað um 28%. Það er sú hækkun sem þurfti til að halda samneysluhlutfallinu óbreyttu. En þetta þýðir að heilbrigðisútgjöldin hafa hækkað minna en heildin.
Þetta er samanburður, sem ráðherra vill ekki tala um. Stjórnarþingmennirnir hafa reynst henni haukar í horni í því. En hún vill líka eiga læknana að sem hauka í horni til að fjalla ekki um þessa hlið málsins.
Hliðstæður má finna í viðskiptalífinu
Þessar tölur gefa ekki tilefni til þess að segja að heilbrigðisráðherra hafi staðið sig verr en forverarnir. En í ljósi þeirra stóru og miklu fyrirheita sem gefin voru í byrjun stjórnarsamstarfsins er aftur á móti skiljanlegt að ráðherranum finnist pólitískt óþægilegt að hafa ekki gert miklu betur en þeir. Það er enn verið að halda í horfinu ástandi, sem ráðherra sjálfur taldi í umræðu um fyrstu stefnuræðuna að „veruleg hætta stafaði af“.
Það er þekkt úr viðskiptalífinu að stjórnendur fyrirtækja sem flogið hafa hátt grípa stundum til misjafnra meðala til að komast hjá erfiðu umtali þegar vindur snýst. Sennilega hefur heilbrigðisráðherra fundið sig í svipaðri stöðu. Þá var ákveðið að fórna markmiðinu um siðareglur, gagnsæi og opið samtal til að freista þess að stöðva erfitt umtal um stöðu heilbrigðisþjónustunnar.
Þetta sýnist vera pólitískt baksvið læknaráðsræðunnar. En fyrir vikið gæti svo farið að bæði fyrirheitin rynnu út í sandinn áður en yfir lýkur.