23 júl Í hnapphelduna fyrir dansinn
Sjálfstæðisflokkurinn vill flytja kosningar varanlega yfir á haustin. Stjórnarandstaðan vill halda í hefðir og kjósa að vori. Forsætisráðherra hefur ekki tekið afstöðu.
Ef að líkum lætur mun von stjórnarflokkanna um hagfelldari skoðanakannanir að ári ráða kjördegi.
Tæknileg rök og pólitísk rök
Tæknileg rök mæla gegn því að hafa reglulegar kosningar að hausti. Reynslan hefur sýnt, eftir tvennar haustkosningar í röð, að svigrúm nýrra ríkisstjórna til að setja strax mark sitt á fjárlög hefur verið full þröngt.
Pólitísk rök standa hins vegar til þess að stytta kjörtímabilið og kjósa nú í haust. Við stöndum andspænis alveg nýjum aðstæðum í efnahagsmálum. Ríkisstjórnin hefur þegar lögfest margvíslegar skammtíma ráðstafanir.
Í haust þarf svo að leggja línur fyrir framtíðina á nýjum forsendum. Frá sjónarhóli kjósenda sýnist því vera eðlilegt að stjórnmálaflokkarnir leiti eftir nýju umboði til þeirra stóru ákvarðana.
Við fyrstu kynningu á skyndiráðstöfunum ríkisstjórnarinnar sagði formaður Framsóknar að í kjölfarið yrði ekki snúið aftur til sama hagkerfis og grundvallarbreyting yrði á samskiptum við aðrar þjóðir.
Þetta var mikil pólitísk yfirlýsing. Ef innistæða er á bak við hana er óeðlilegt að hefja framkvæmd hennar á næsta vetri án nýs umboðs frá kjósendum.
Sameiginleg ríkisfjármálastefna fyrir næsta kjörtímabil
Stjórnmálin standa ekki bara andspænis nýjum efnahagslegum aðstæðum. Nýju lögin um fjármálastefnu og fjármálaáætlun til fimm ára setja stjórnarflokkana sjálfkrafa saman í spennitreyju í kosningabaráttunni.
Síðasta verk þeirra fyrir kosningar að vori eða annað haust verður að ákveða sameiginlega ramma um skatta og útgjöld ríkisins út allt næsta kjörtímabil og ári betur.
Í kosningum boðar Sjálfstæðisflokkurinn jafnan lækkun skatta og minni útgjöld. Þetta verður ekki hægt að ári þegar kjörtímabilinu lýkur með málamiðlun við VG um ríkisfjármálastefnu fyrir næsta kjörtímabil.
Af sömu ástæðu getur VG ekki boðað stórhækkun skatta á þá ríku og stóraukin útgjöld.
Sjálfsagt fara flokkarnir formlega með óbundnar hendur í kosningar. En gangi þeir til þeirra með annan boðskap í ríkisfjármálum en þeir hafa samið um fyrir næsta kjörtímabil, eru þeir um leið að segja að samstarfið hafi misheppnast.
Stjórnarflokkarnir komast þannig ekki hjá því að leggja sameiginlega málamiðlun um ríkisfjármálastefnu í dóm kjósenda. Þetta er nýtt í íslenskri pólitík. Stjórnarflokkarnir verða komnir í hnappheldu næsta kjörtímabils áður en síðasti dansinn fyrir kosningar er stiginn.
Opnari staða fyrir stjórnarandstöðuna er um leið áskorun
Það veikir flokka með algjörlega gagnstæð sjónarmið í ríkisfjármálum að ganga heftir með sameiginlega málamiðlun til kosninga.
Þetta opnar aftur á móti stöðuna fyrir flokkana í minnihlutanum. Þeir þurfa hver fyrir sig að finna leið til að nýta möguleikana sem það gefur. En ábyrgð þeirra verður líka meiri.
Eiginlega kallar þessi fimm ára ríkisfjármálaáætlun á flokkamynstur þar sem kjósendur geta valið á milli tveggja innbyrðis líkra fylkinga. Þær aðstæður eru þó ekki fyrir hendi.
Skýrara málefnalegt val en oft áður
Stjórnarandstöðuflokkarnir fimm eru ólíkir rétt eins og stjórnarflokkarnir. Þar af leiðandi er óhyggilegt fyrir þá að láta kosningarnar snúast um þá alla í heild sem sameiginlegan kost til að leysa núverandi stjórn af hólmi. Sú málamiðlun yrði jafn útvötnuð og sáttmáli sitjandi ríkisstjórnar.
Mestar líkur standa því til þess að kosningarnar snúist um það hvort stjórnin fær sameiginlega áframhaldandi umboð eða hvort tveir eða fleiri af þeim fimm flokkum, sem eru í stjórnarandstöðu, fái nægjanlega fylgisaukningu til að brjóta samstarf flokkanna þriggja upp með því að semja við einn eða tvo þeirra.
Tapi stjórnarflokkarnir naumlega er þó nærtækast fyrir þá að endurnýja samstarfið með Miðflokknum. Það myndi breyta minnstu eins og síðasta stjórnarmyndun gekk út á.
Þótt ekki verði kosið beint á milli stjórnar og stjórnarandstöðu gætu þessar nýju aðstæður leitt til þess að kjósendur fái skýrara málefnalegt val en oft áður.