Að færa út kvíar fullveldisins

Þorsteinn Pálsson

Íbyrjun kjörtímabilsins kallaði Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra til samstarfs á Alþingi um áfangaskipta endurskoðun stjórnarskrár.

Í fyrsta áfanga átti meðal annarra efnisatriða að fjalla um möguleika á framsali valds vegna þátttöku Íslands í fjölþjóðasamvinnu og rétt þjóðarinnar til að taka þær ákvarðanir.

Skemmst er frá því að segja að Sjálfstæðisflokkurinn kom í veg fyrir að forsætisráðherra fengi að efna þessi áform.

Ísland eitt Norðurlanda

Málið snerist ekki um inngöngu í Evrópusambandið. Spurningin er bara sú hvort heimilt verði samkvæmt stjórnarskrá að þjóðin sjálf megi taka slíka ákvörðun.

Ríkisstjórnin vill ekki að fólkið í landinu fái slíkt vald.Ísland eitt Norðurlanda treystir ekki kjósendum til þess. Á sama tíma og ríkisstjórn Íslands lýsir þessum þröngu og afturhaldssömu viðhorfum keppast flestar ríkisstjórnir á Vesturlöndum við að lýsa því yfir að aukin alþjóðleg samvinna sé besta viðspyrnan fyrir atvinnulíf landanna til að vaxa út úr kreppunni.

Stjórnlagafræðingar hafa litið svo á að óheimilt sé að deila valdi með öðrum þjóðum af því að það er ekki berum orðum leyft í stjórnarskrá. Þeir segja þó að í takmörkuðum mæli sé það í lagi. Þannig höfum við framselt vald til öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna til að taka bindandi ákvarðanir fyrir Ísland. Enginn veit þó hvar mörkin liggja.

Sniðganga

Á sínum tíma stóðu harðar deilur um það hvort EES-samningurinn stæðist stjórnarskrá. Í raun taka aðildarþjóðir Evrópusambandsins ákvarðanir, sem Ísland þarf að innleiða. Formlega er þó gengið frá hverju einstöku máli í búningi tveggja stoða kerfis.

Segja má að þetta sé eins konar stjórnarskrársniðganga eins og þegar menn fara kringum tilgang skattalaga með lögmætum hætti.Í upphafi benti starfshópur lögfræðinga á að samningurinn kynni að þróast á þann veg að í framtíðinni myndi hann ekki samrýmast hefðbundinni túlkun á stjórnarskrá.

Nú telja ýmsir að þetta hafi gerst. Þeir eru helst í Miðflokknum og í hópi nýrra frambjóðenda Sjálfstæðisflokks. Kannski er eitthvað til í því. Spurningin er bara þessi: Hvernig á að bregðast við?

Hættulegt íslenskum hagsmunum

Miðflokkurinn virðist líta svo á að Ísland eigi að draga sig út úr fjölþjóðasamstarfi, sem ekki samrýmist þrengstu túlkun á óbreyttri stjórnarskrá. Innan Sjálfstæðisflokksins hefur þessum sjónarmiðum vaxið ásmegin og þau fengið aukið vægi á framboðslistum.Hér er verið að tefla um mestu hagsmuni þjóðarinnar bæði pólitískt og efnahagslega.

Eðlileg viðbrögð hefðu verið að eyða óvissunni um stjórnskipulegt gildi EES-samningsins og aðildina að innri markaði Evrópusambandsins með stjórnarskrárbreytingu, sem heimilaði slíka samvinnu ótvírætt.

Niðurstaðan varð hins vegar sú að Sjálfstæðisflokkurinn kom líka í veg fyrir að forsætisráðherra legði fram tillögu að stjórnarskrárbreytingu sem tæki af öll tvímæli um EES-samninginn.

Haldi ríkisstjórnin velli er ljóst að þetta mál verður ekki leyst á næsta kjörtímabili. Það er hættulegt íslenskum hagsmunum.

Aukið athafnafrelsi

Enginn samningur hefur aukið athafnafrelsi fyrirtækja og einstaklinga í jafn ríkum mæli eins og EES-samningurinn. Það á líka við um menntir, vísindi og skapandi greinar.Þetta víðtæka athafnafrelsi á svo mörgum sviðum er ein helsta undirstaða verðmætasköpunar og velferðar í samfélaginu.

Með samningum af þessu tagi eru kjörnir fulltrúar að nýta fullveldið til þess að tryggja landsmönnum, einstaklingum, félögum þeirra og fyrirtækjum meira athafnafrelsi inn á stærra markaðs- og menningarsvæði en lögsaga okkar nær til. Það er verið að færa út kvíar fullveldisins í þágu fólksins.

Viðbótarskref

Full aðild að Evrópusambandinu myndi svo þýða meira athafnafrelsi og öflugri viðspyrnu í verðmætasköpun, menningu og listum. Til dæmis opnuðust tækifæri til frekari vinnslu sjávarafurða.Slík skref til ríkara athafnafrelsis einstaklinga verða þó ekki að veruleika nema þjóðin vilji það sjálf og taki um það ákvörðun í þjóðaratkvæðagreiðslu.

Afstaða ríkisstjórnarinnar er að hvorki megi eyða óvissu um ríkjandi samning um aðild að innri markaði Evrópusambandsins né að leyfa þjóðinni sjálfri að ákveða hvort hún vill ganga skrefi lengra í að auka athafnafrelsi borgaranna.

Aðeins breyttur þingmeirihluti getur breytt þessu.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 22. júlí 2021