23 feb Það er margt bréfið
Fyrir réttri viku birtist furðufrétt á Vísi. Settur ríkisendurskoðandi kvartar þar undan því að Alþingi hafi ekki birt greinargerð, sem hann í krafti embættisbréfs sendi þinginu fyrir margt löngu.
Ræður á Alþingi um þessa óbirtu greinargerð eru svo skáldsögu líkastar.
Íslandsklukkan
Í Íslandsklukkunni greinir frá gömlum manni, sem kom á Þingvöll innan úr hrauni fáum dögum eftir þinglausnir. Hann sagði við bífalíngsmann konungs: „Skaparinn er nú samt sá sem ræður.“ Þegar konungsmaður sagðist hafa bréf upp á vald sitt sagði sá gamli: „Og það er nú margt bréfið.“
Bréf konungsfulltrúans fékk honum vald til að taka gamla koparklukku á Lögréttuhúsinu á Þingvöllum og flytja í fjárhirslu konungs.
Embættisbréf setts ríkisendurskoðanda felur honum að athuga sölu ríkiseigna í Lindarhvoli og flutning þeirra verðmæta yfir í fjárhirslu fjármálaráðherra og bréfa svo til Alþingis það sem honum finnst vera satt og rétt um þá hluti.
Skipulag
Árið 2023 er eðlilegt að spurt sé: Hvernig má það vera að erindi sent Alþingi Íslendinga sé ekki talið eiga erindi til þess? Og hver getur dæmt í þeirri sök?
Samkvæmt þingskapalögum hefur forseti Alþingis það hlutverk að taka við og opna bréf sem þinginu berast. Hann skal einnig greina frá þeim á þingfundi.
Ákvæði þetta er sett í þingsköp til að koma í veg fyrir vandræðagang. Allir sjá hversu skoplegt það væri ef allir þingmenn vildu opna bréfin. Hitt væri svo grátbroslegt ef enginn þeirra teldi sér bera skyldu til þess. Ákvæðið hefur ekki annan tilgang en að hafa reglu og skipulag á þessu handverki.
Valdmörk
Erindi sem send eru Alþingi eru send öllum alþingismönnum. Þau eru þannig birt þjóðinni. Hvergi í lögum er heimild til þingforseta að leggja mat á hvort erindi er þess eðlis að enginn nema hann sjálfur megi lesa það.
Öll erindi sem Alþingi berast eru opinber skjöl, nema sendandi hafi með heimild í lögum mælt fyrir um annað.
Setji þingforseti erindi í leyndarskjalasafn án heimildar sendanda fer hann út fyrir valdheimildir sínar.
Berist Alþingi eitt bréf frá ríkisendurskoðanda og annað frá settum ríkisendurskoðanda um sama mál er ekkert við því að gera þótt það bæti litlum upplýsingum við eða virki ruglingslegt.
Ábyrgðin
Í lögum um ríkisendurskoðanda eru ákvæði, sem leggja á hans herðar að meta hvort tilteknar upplýsingar skulu bundnar trúnaði vegna annarra lögvarinna hagsmuna. Þá ábyrgð ber hann og enginn annar. Settur ríkisendurskoðandi hefur sömu sjálfstæðu stöðu.
Í þessu máli vill svo til að ríkisendurskoðandi, sem tók við embætti af þeim sem vék sæti við athugun á Lindarhvoli, lauk málinu með skýrslu. Hann virðist jafnframt hafa látið þá skoðun í ljós að ekki eigi að birta greinargerð setts ríkisendurskoðanda.
Ríkisendurskoðandi sendir Alþingi sína skýrslu. Hann hefur hins vegar enga lagaheimild til að leggja dóm á greinargerð setts sjálfstæðs ríkisendurskoðanda og því síður að ákveða að þar sé eitthvað, sem leynt eigi að fara. Það getur settur ríkisendurskoðandi einn.
Réttvísin
Geymi greinargerð setts ríkisendurskoðanda upplýsingar, sem leynt eiga að fara lögum samkvæmt, var það brot fullframið um leið og hann setti bréfið í póst.
Forseti Alþingis getur ekki afstýrt því eftir á frekar en pósturinn.
Samkvæmt stjórnskipunarlögum um þrískiptingu valdsins er það hlutverk réttvísinnar, lögreglu og saksóknara, að meta hvernig með skuli fara þegar verknaður er fullframinn.
Ráð
Í frétt Vísis spyr settur ríkisendurskoðandi hvernig hann geti náð rétti sínum. Tvennt sýnist vera til ráða:
Sérhver þingmaður á sama rétt og þingforseti til að lesa erindið. Það er til þeirra allra.
Svo getur settur ríkisendurskoðandi endursent erindið til Alþingis í 63 eintökum, sem sérstaklega eru merkt hverjum þingmanni.
Settur ríkisendurskoðandi hefur bréf upp á það sem honum ber að gera að lögum og upplýsa Alþingi. Í sögunni á Þingvöllum vék vísan gamals manns í alvald skaparans fyrir bréfi, þótt sjálf Íslandsklukkan ætti í hlut.