04 jan Hugrekki, patentlausnir og glamúr
„Það einkennir oft umræðu um efnahagsmál á Íslandi að leitað er logandi ljósi að sökudólgi í stað þess að líta í eigin barm. Í því samhengi er oft bent á íslensku krónuna. Það er þægilegt að telja sér trú um að til séu sársaukalausar töfralausnir á efnahagsáskorunum Íslendinga, eins og til dæmis að skipta bara um gjaldmiðil. Því miður eru slíkar patentlausnir sjaldnast lykillinn og takmarkaður glamúr og glans yfir raunverulegu lausnunum. Því verður ekki neitað að ef við tækjum upp annan gjaldmiðil, tökum evru sem dæmi, og næðum að fylgja þeim aga sem henni fylgir yrði vaxtastigið hér á landi lægra. Aftur á móti ætti það líka við ef við héldum krónunni en myndum tileinka okkur sama aga. Í báðum tilfellum eru grunnstefin stöðugleiki og öguð hagstjórn. Það er nefnilega tómt mál að taka upp nýjan gjaldmiðil í leit að stöðugleika. Gjaldmiðlar eru ekki rót óstöðugleikans, þeir eru einfaldlega spegilmynd hans.“
Þetta er tilvitnun í áramótahugvekju Sigríðar Margrétar Oddsdóttur framkvæmdastjóra SA í Viðskipta-Mogganum. Að auki skrifaði hún að hugrekki, kjark og þor þyrfti til að segja hlutina eins og þeir eru.
En eru hlutirnir svona? Skoðum það:
Fyrsta athugasemd
Það er fölsk staðhæfing að þeir sem vilja skoða upptöku evru, þar á meðal margir viðsemjendur SA, haldi því fram að sú kerfisbreyting leysi Íslendinga sjálfkrafa undan agaðri hagstjórn.
Það sem menn og konur hafa sagt er þetta: Traustur gjaldmiðill er verkfæri sem auðveldar okkur að ná stöðugleika.
Önnur athugasemd
Þegar framkvæmdastjóri SA blaðar í félagaskrá sinni eru hlutirnir svona:
Tvö af þremur stærstu orkufyrirtækjunum, öll stóriðjufyrirtækin, öll stærstu sjávarútvegsfyrirtækin, öll stærstu ferðaþjónustufyrirtækin, öll stærstu fyrirtækin í þekkingariðnaði og helstu eignarhaldsfyrirtækin standa utan krónuhagkerfisins. Fyrir vikið fá þau helmingi betri vaxtakjör en önnur aðildarfyrirtæki SA og launafólk.
Að auki fara langtíma lánaviðskipti þeirra aðildarfyrirtækja SA, sem ekki eru á erlendum lánamarkaði, fram í verðtryggðum krónum. Þær eru þeirrar náttúru að geta ekki gengisfallið og lúta því allt öðru lögmáli en íslenska krónan.
Óskin um sameiginlegan stöðugan gjaldmiðil fyrir alla snýst um þá hugmyndafræði að allir sitji við sama borð. Er það glamúrboðskapur?
Þriðja athugasemd
Gjaldmiðill hefur þríþætt hlutverk. Hann er milliliður í viðskiptum. Hann geymir verðmæti. Og hann er mælikvarði á árangur efnahagslegrar starfsemi.
Evran uppfyllir þessi þrjú skilyrði.
- Krónan er yfirleitt nothæf í almennum innlendum viðskiptum. Ekkert bílaumboð með aðild að SA gefur þó viðskiptavinum sínum kost á að festa kaup á nýjum bíl í íslenskum krónum. Slík viðskipti við aðildarfyrirtækin eru bundin í erlendri mynt.
- Krónan geymir ekki verðmæti og er því ónothæf í lánaviðskiptum til lengri tíma. Til þess nota aðildarfyrirtæki SA sérstaka ógengisfellanlega krónu.
- Krónan er flöktandi mælikvarði á efnahagslegan árangur. Þess vegna gera þau aðildarfyrirtæki SA upp í erlendri mynt, sem fá til þess sérstakt leyfi.
- Krónan hefur svo þá sérstöðu í alþjóðasamfélagi gjaldmiðla að rúmlega heil þjóðarframleiðsla í eignum lífeyrissjóða er fest í gjaldeyrishöftum til að halda uppi verðgildi hennar.
Hvergi á vesturlöndum fyrirfinnst flóknara gjaldmiðlakerfi í einu landi. Er ekki nær lagi að kalla þetta fyrirkomulag samansafn patentlausna?
Fjórða athugasemd
Framkvæmdastjóri SA segir að allt sem þurfi sé bara sami hagstjórnaragi og hjá grannþjóðunum.
Verðbólga er sjö sinnum hærri á Íslandi en í Danmörku. Samkvæmt þessari röksemdafærslu eru ráðherrar í ríkisstjórn Danmerkur sjö sinnum hæfari til að halda aga í hagkerfinu en ráðherrar í ríkisstjórn Íslands.
Er þetta trúverðugt?
Er ekki hitt alveg eins trúlegt að íslenskir ráðherrar séu álíka hæfir og danskir ráðherrar en hafi bara lélegri verkfæri?
Fimmta athugasemd
Í tvennum síðustu kjarasamningum hefur SA samið við viðsemjendur sína um miklar skattalækkanir og aukin útgjöld ríkissjóðs. Meiri verðbólga og miklu hærri vextir en í grannlöndunum eru mælikvarði á árangurinn.
Nú hefur SA gert þjóðarsátt við viðsemjendur sína um margfalt meiri hækkun útgjalda ríkissjóðs en áður. Þjóðarsáttin 1990 snerist hins vegar um stöðugan gjaldmiðil; ekki um aukin ríkisútgjöld.
Hefði það kannski fremur sýnt hugrekki að fallast á upphaflega tillögu viðsemjendanna um að skoða stöðugan gjaldmiðil?
Sjötta athugasemd
Gjaldmiðlar eru ekki rót óstöðugleikans skrifar framkvæmdastjóri SA.
Helstu sérfræðingar landsins í peningahagfræði, Ásgeir Jónsson og Hersir Sigurgeirsson, komust hins vegar að þessari niðurstöðu 2014:
„Þó svo að sveigjanlegt gengi eigi samkvæmt klassískum hagfræðikenningum að mýkja hagsveiflur, og gengið falli þegar illa árar fyrir þjóðarbúskapinn, er reyndin samt sem áður sú að frjáls gjaldeyrismarkaður er oftar en ekki uppspretta sveiflna fremur en mótvægi gegn þeim. Það stafar af því að gjaldeyrisvelta er mikil og oft ofsakennd og íslensk stjórnvöld geta aldrei haft nema mjög takmarkaða stjórn á gengisþróuninni.“
Er þetta glamúrhagfræðikenning? Eða lýsing á hlutunum eins og þeir eru?