31 okt Lögmál um fylgisfall stjórnarflokka

Þingmenn fráfarandi stjórnarflokka hafa allt þetta kjörtímabil skýrt fallandi fylgi í könnunum með því að það sé orðið lögmál í lýðræðisríkjum að allar ríkisstjórnir tapi fylgi óháð því hvernig þær standi sig.

Á sama tíma staðhæfðu þeir að samstaðan í ríkisstjórninni væri einstök og engin ríkisstjórn hefði sýnt meiri færni í málamiðlunum. Hins vegar réðist fylgistapið af þessu alþjóðlega lögmáli um sjálfkrafa óvinsældir ríkisstjórna.

Eina leiðin til að bæta stöðuna var því að slíta samstarfinu. Til þess þurfti málefnalegan ágreining. Þau vildu ekki lengur þykjast vera alvöru stjórn.

Var ágreiningurinn búinn til þegar í óefni var komið? Eða skrökvuðu þeir allan tímann um eindrægnina og árangurinn? Bara önnur skýringin getur verið rétt.

Spurningar

Kosningaúrslit og skoðanakannanir í flestum Evrópuríkjum styðja kenninguna um sjálfkrafa fylgisfall ríkisstjórna óháð árangri.

Stjórnmálafræðiprófessorar við Háskóla Íslands og Háskólann á Bifröst hafa ítrekað staðfest í fjölmiðlum að þetta sé raunverulegt lögmál í nútíma stjórnmálum.

En hvernig verður svona pólitískt lögmál til? Hvernig slitnaði orsakasamhengið mill árangurs og fylgis? Fjölmiðlar hafa ekki gefið stjórnmálafræðingum mikinn tíma til að svara spurningum af þessu tagi.

Kannski eru þetta ekki nógu áhugaverðar spurningar fyrir nútíma fjölmiðla. En samt getur verið ástæða til að velta þeim fyrir sér.

Mögulegar skýringar

Ein skýringin gæti verið sú að alþjóðlega hafi myndast þekkingarleg gjá milli stjórnmálamanna og kjósenda.

Þá má velta þeirri spurningu upp hvort kjósendur geri stöðugt ríkari kröfur um að stjórnmálin uppfylli allar óskir borgaranna eftir því sem ríkisumsvifin hafa aukist í áranna rás. Og nú sé svo komið að stjórnmálamenn geti með engu móti orðið nógu góðir.

Svo má spyrja hvort stjórnmálamenn eigi hér einhverja sök sjálfir. Er hugsanlegt að orðræða þeirra hafi þynnst út. Hún miðist mest við að skapa góð hughrif og vekja væntingar um góða tíð.

Þannig hafi í orðræðunni verið slitið á tengslin milli háleitra stefnumála og þeirra raunverulegu efnahagslegu takmarkana sem ríkisstjórnir allra landa þurfa að horfast í augu við rétt eins og heimilin og fyrirtækin?

Hálfsannleikur

Það þarf ekki að vera að stjórnmálamenn segi beinlínis ósatt um stöðu efnahagsmála eða ríkisfjármála. Þegar á hólminn er komið er hætt við að trúnaðurinn bresti ef stjórnmálamenn hafa komið sér hjá því að segja allan sannleikann fyrir kosningar.

Breski Verkamannaflokkurinn vann í sumar sem leið einn mesta kosningasigur í sögu landsins. Boðskapur hans fólst í einu orði: Breytingar. Forystumennirnir sýndu fram á að þeir höfðu breytt flokknum með því að ýta róttækara fólki til hliðar.

Þegar sigurvegararnir settust við ríkisstjórnarborðið kom í ljós að nýir skattar á þá ríku skiluðu ekki því sem fyrirheitin um breytingar kröfðust. Kosningaumræðan hafði verið á yfirborðinu en ekki dýptinni. Og nú þverr traustið og fylgið gengur óðum til baka.

Að þykjast

Fráfarandi stjórnarflokkar hér heima eru ekki bara í þeirri klípu að segja hálfan sannleikann um stöðu ríkisfjármála og efnahagsmála. Samstarfið byggðist beinlínis á því að þingmenn VG og sjálfstæðismanna kæmu helstu stefnumálum hver annars fyrir kattarnef.

Orðræðan vísar í mikinn hagvöxt fyrir tveimur árum, en hinu er sleppt að á þessu ári er stöðnun eða samdráttur. Nafnvaxtalækkun er fagnað, en hinu er sleppt að raunvextir hækka á sama tíma.

Við þingrofið sagði fráfarandi forsætisráðherra að hann vildi ekki þykjast stýra samhentri ríkisstjórn næstu sjö mánuði. En kannski hafði fylgið einmitt hrunið vegna þess að hann og forveri hans höfðu verið að þykjast í sjö ár um samheldni og árangur.

Víti til að varast

Kannski ættu stjórnmálaflokkar fyrst og fremst að vara sig á almannatengslaráðgjöfum sem bara hugsa fram að kosningum en ekki fram yfir þær.

Þjóðin vill ríkisstjórn nýrra vona og nýs upphafs. Til að forðast endurtekningu ættu frambjóðendur allra flokka að huga að því í tíma að lenda ekki í sömu sjálfheldu og breski Verkamannaflokkurinn vegna yfirborðskenndrar umræðu.

Eitt er víst að ábyrgðin bíður einhverra.

Greinin birtist fyrst á Eyjunni 31. október 2024