24 nóv Í álögum
„Maður upplifir sig bara sem vonda karlinn, það er bara þannig.“
Þetta er tilvitnun í Daða Hjálmarsson, útgerðarstjóra KG Fiskverkunar, sem einnig situr í stjórn Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Tilefnið er frásögn Fréttablaðsins fyrir viku af nýrri rannsókn Kristjáns Vigfússonar kennara við Háskólann í Reykjavík á viðhorfi stjórnenda í sjávarútvegi til starfsumhverfis greinarinnar.
Óvissa
Kristján segir að skortur á framtíðarsýn stjórnvalda skapi mikla óvissu og sé að mati stjórnenda fyrirstaða, sem valdi áhættu í fjárfestingum og uppbyggingu og bitni á samkeppnishæfni greinarinnar.
Rannsóknin sýnir að hávær og neikvæð pólitísk umræða um sjávarútveg hafi mikil áhrif. Ein ástæða kvótasamþjöppunar er óvissa sem skapast í kringum kosningar. Sumir minni aðilar selji þá aflahlutdeildina.
Kristján Vigfússon segir: „Það sem kom mér kannski mest á óvart var hversu mikill tími og orka fer í það hjá æðstu stjórnendum að takast á við stjórnvöld og bregðast við almennri pólitískri umræðu um greinina í fjölmiðlum.
Einnig finnst mér áhugavert hvernig skortur á framtíðarsýn stjórnvalda og getuleysi til að ná sáttum um sjávarútveginn hefur áhrif á greinina og viðheldur sífelldum átökum, sem ekki sér fyrir endann á.“
Óheilbrigt
Erfitt er að draga í efa að góðir stjórnendur í sjávarútvegi upplifi sjálfa sig í eins konar álagaham vonda karlsins. Slík upplifun er vissulega til marks um óheilbrigt ástand.
Að svo miklu leyti sem draga má ályktanir af skoðanakönnunum virðist meirihluti þjóðarinnar hins vegar líta svo á að stjórnendur í sjávarútvegi hafi ekki lagt sitt af mörkum til þess að losna úr þessum álögum.
Stjórnendur sjávarútvegsfyrirtækjanna hafa hins vegar rétt fyrir sér með óvissuna. Samkvæmt gildandi löggjöf er unnt að afturkalla alla úthlutun aflahlutdeilda án fyrirvara. Greinin hefur þannig lítið lagalegt öryggi.
Engin ríkisstjórn hefur beitt þessu valdi í óhófi. En margar ríkisstjórnir bæði til hægri og vinstri hafa þó flutt verulegar aflaheimildir frá útgerðum í aflahlutdeildarkerfinu til smábáta. Núverandi ríkisstjórn áformar stærsta tilflutning af því tagi til að auka pólitískt réttlæti einmitt rétt fyrir næstu kosningar.
Pólitískt öryggi
Árið 2000 lagði auðlindanefndin til að óvissunni, sem útgerðarmenn kvarta réttilega yfir, yrði eytt með tímabundnum nýtingarsamningum, sem nytu réttarverndar sem óbein eignaréttindi. Á móti kæmi sanngjarnt auðlindagjald.
Þegar frá leið höfnuðu stjórnendur sjávarútvegsfyrirtækja lagalegu öryggi af því tagi. Þeir kusu að halda lagalegri óvissu en ákváðu að verja öryggið sjálfir í gegnum pólitísk sambönd.
Það hefur gengið sæmilega, þó að hlutur smábáta hafi smám saman verið aukinn. En það tekur mikla orku og tíma.
Skiljanlegt er að stórhuga áform sjávarútvegsráðherra um meiri pólitískan tilflutning virki sem ný ógn.
En þetta er leið sem atvinnugreinin kaus. Pólitískt öryggi er minna en lagalegt öryggi. Lagalegt öryggi er dýrara en það pólitíska. Þetta er veruleiki, sem allir þurfa að horfast í augu við.
Markaðslausn
Þó að samstaða væri í auðlindanefndinni um að eyða óvissunni og tryggja lagalegt öryggi aflahlutdeildarkerfisins var ágreiningur um hvort finna ætti sanngjarnt auðlindagjald með pólitískri álagningu eða eftir fyrningarleið.
Formaður nefndarinnar, Jóhannes Nordal, hefur nú sent frá sér einstakt öndvegisrit um efnahagssögu Íslands á tuttugustu öld undir heitinu: Lifað með öldinni. Þar segist hann eindregið hafa verið þeirrar skoðunar að fyrningarleið hefði verið sanngjarnari og líklegri til að ná sátt þegar til lengri tíma væri litið.
Skilaboð hans til 21. aldarinnar eru þessi: „Þótt fyrningarleiðinni hafi verið hafnað tel ég nauðsynlegt að halda áfram að leita nýrrar leiðar til að byggja álagningu veiðigjalda á markaðslegu mati á virði auðlindarentunnar í stað þess að þau þróist í að verða einhvers konar viðbótartekjuskattur á útgerðina.“
Töfrasprotinn
Það er brýnt að losa stjórnendur fyrirtækja í sjávarútvegi úr álagaham vonda karlsins. Jóhannes Nordal, höfuðsmiður frjálslyndrar efnahagsstefnu á Íslandi, er með töfrasprotann.
En hann nær ekki til þeirra, sem kjósa að vera ósnertanlegir.
Það er ekki unnt að kæfa frjálslynda stjórnmálaumræðu um markaðslausnir og langtíma lagalegt öryggi í svo mikilvægri atvinnugrein.