18 nóv Einvígið: Engin brögð í tafli
Fyrir rétt rúmlega hálfum mánuði fóru fram sögulegar forsetakosningar í Bandaríkjunum. Forsetaefni Demókrataflokksins, Joe Biden, bar sigur úr býtum gegn sitjandi forseta Bandaríkjanna, Donald Trump. Þar með hafa ellefu sitjandi forsetar tapað endurkjöri í allri stjórnmálasögu Bandaríkjanna, en frá lokum síðari heimsstyrjaldar hefur það nú komið fyrir fjórum sinnum. Jafnframt er Trump fyrsti forsetinn síðan 1892 til að hljóta minnihluta greiddra atkvæða á landsvísu tvær forsetakosningar í röð. Kosningarnar voru þó ekki eingöngu sögulegar fyrir þessar sakir, en metfjöldi greiddi atkvæði og hefur kjörsókn ekki verið meiri í tólf áratugi. Alls greiddu um 150 milljón manns atkvæði og hlaut Biden um 51% þeirra en Trump um 47% þeirra.
Forsetaefni Demókrata í ár hlaut þrettán milljónum fleiri atkvæða en forsetaefni flokksins árið 2016, en Trump bætti atkvæðafjölda sinn um ríflega tíu milljónir. Rétt rúmlega 97% atkvæða hafa nú verið talin. Þessi aukna kjörsókn skýrist helst af því hve mikilvægar kosningarnar voru í huga fólks, en ekki síður af því að auðveldara var að greiða atkvæði fyrir fram sökum veirufaraldurs. Erfiðleikar við að kjósa og ýmsar takmarkanir á kosningaréttinum hefur gjarnan leitt til dræmari kjörsóknar vestanhafs, þó ástæðurnar séu raunar margar og mismunandi, en kjörsókn kosningabærra var um 56% árið 2016 á meðan kjörsókn skráðra kjósenda var 87% sama ár. Nánari umfjöllun um kjörsókn og kosningatakmarkanir hér, hér, hér og hér.
Kjósendahópar og lýðfræðibreytingar
Fróðlegt er að horfa til þeirra kjósendahópa sem skiptust á milli Biden og Trump í ár. Miðað við þau gögn sem nú liggja fyrir virðist Biden hafa bætt stöðu Demókrata meðal íbúa í úthverfum stórborga, einkum Fíladelfíu og Milwaukee, en einnig í Georgíu og Arizona meðal efnaðra og miðsækinna kjósenda. Þá var aukin kjörsókn þeldökkra Biden í hag, einkum í fylkjum á borð við Wisconsin, Michigan og Pennsylvaníu þar sem kjörsókn þeldökkra í stórborgunum Detroit, Milwaukee og Fíladelfíu var talsvert meiri nú en fyrir fjórum árum síðan. Einnig skipti stuðningur Stacey Abrams og Jim Clyburn sköpum í suðurríkjunum og hjálpaði Biden meðal annars að tryggja sér Georgíu, en Demókratar hlutu meirihluta atkvæða þar síðast í forsetakosningunum árið 1992.
Að vísu tókst Trump að bæta stöðu sína örlítið meðal þeldökkra kjósenda, en þar sem kjörsókn þess kjósendahóps jókst allverulega frá 2016 þá urðu heildaráhrifin Biden í hag, en um 90% þeldökkra kjósenda styðja Demókrata. Trump tókst þó einnig að bæta stöðu sína meðal kjósenda af rómönsk-amerískum uppruna, einkum þeirra sem tilheyra tekjulágum hópum. Þrátt fyrir sögulegan ósigur Trump og gott gengi Biden í ýmsum lykilríkjum Repúblikana, þá er þessi þróun ákveðið áhyggjuefni fyrir Demókrata. Lengi var talið að eftir því sem hefðbundnir kjósendahópar Repúblikana (eldri kjósendur, hvítir kjósendur í dreifbýli og svo framvegis) hlytu minna vægi sökum lýðfræðilegrar þróunar og fólksfjölgunar fengi flokkurinn hlutfallslega færri atkvæði með hverju árinu sem liði. Nú er þó ljóst að málstaður Repúblikana höfðar í auknum mæli til kjósenda utan hefðbundinna kjósendahópa þeirra – „demographics are not destiny“ mælti einn og á hér vel við.
Súrsætur sigur Demókrata
Jafnframt má nefna að þó Biden hafi hlotið góða kosningu þá gekk Demókrataflokknum sjálfum ekki eins vel í þingkosningunum. Flokknum var spáð meirihluta í Öldungadeild Bandaríkjaþings, en náði ekki nógu góðri kosningu til þess. Demókratar fá þó annað tækifæri þegar kosið verður aftur í Georgíu eftir áramót (því þar hlaut enginn frambjóðandi til Öldungadeildar meirihluta atkvæða). Flokkurinn tapaði svo þingsætum í Fulltrúadeild Bandaríkjaþings, en heldur þó enn meirihluta sínum. Einnig gekk Repúblikanaflokknum betur í þingkosningum innan fylkjanna sjálfra, en þeir sem fara með stjórn þar þurfa nú að endurteikna kjördæmin innan fylkjanna, sem gert er eftir hvert manntal á tíu ára fresti og oftar en ekki með umdeilda kjördæmahagræðingu (e. gerrymandering) að leiðarljósi. Það mun án efa gera Demókrötum erfitt fyrir í næstu kosningum, einkum í ríkjum á borð við Texas, Arizona og Georgíu.
Klofningurinn innan Demókrataflokksins varð áberandi enn á ný þegar íhaldssamari armur hans kenndi róttækari armi flokksins um ósigur í þingkosningunum; það hafi sannast með velgengni Biden að Bandaríkjamenn vilja fremur miðsækna frambjóðendur. Þó má raunar nefna að fjölgun hafi orðið í hópi þeirra sem vilja róttækari breytingar í heilbrigðis- og menntamálum og vilja að meira verði gert í umhverfis- og loftslagsmálum. Þar að auki unnu frambjóðendur á borð við Alexandria Ocasio-Cortez og Ilhan Omar afgerandi sigur í sínum kjördæmum. Bernie Sanders bendir á að framsækin kosningamál voru fyrirferðarmikil í ár; allir 112 meðflutningsmenn Medicare for All náðu endurkjöri, allir 98 meðflutningsmenn Green New Deal náðu endurkjöri, og jafnframt voru tillögur um hækkun lágmarkslauna, lengingu fæðingarorlofs, hækkun skatta, og lögleiðingu kannabisefna samþykktar í atkvæðagreiðslum.
Skoðanakannanir og spár
Það sem vakti þó mesta umræðu voru skoðanakannanir. Þar má þó nefna að spáð hafi verið rétt um úrslit kosninga í 48 af 50 fylkjum Bandaríkjanna. Einnig tókst að spá rétt fyrir um úrslit forsetakosninganna, þó munurinn milli Trump og Biden innan ákveðinna sveifluríkja hafi vissulega verið talsvert minni en helstu fjölmiðlar héldu fram í aðdraganda kosninga. Það er þó frekar við framsetningu fjölmiðla og álitsgjafa að sakast, enda hafa könnunarfyrirtæki aldrei haldið því fram að ávallt sé rétt spáð, en benda þó réttilega á að kannanir séu þrátt fyrir allt miklu nákvæmari en óljóst innsæi manna. Algengast er að miða við skekkjumörk upp á rúmlega þrjú prósentustig, en í þessum kosningum voru skekkjumörkin um það bil fjögur prósentustig að meðaltali. Ýmsir þættir voru þar á ferð sem gerðu fyrirtækjunum erfiðara fyrir að meta vilja kjósenda, en tvennt stendur þar upp úr.
Í fyrsta lagi er ljóst að veirufaraldurinn sem nú gengur yfir hefur haft sitt að segja, einkum í þeim sveifluríkjum þar sem fyrirtækin voru lengst frá því að spá rétt um úrslitin. Þessi tilgáta heldur því fram að stuðningsfólk Demókrata sé líklegra til að vinna heiman frá í faraldrinum og því enn líklegra til að svara könnunum. Í öðru lagi hefur skautunin (e. political polarization) og sér í lagi orðræða fráfarandi forseta líklega leitt til þess að stuðningsfólk hans neiti hreinlega að taka þátt í könnunum því það telur þær ómarktækar eða hluti af einhvers konar samsæri gegn forsetanum. Þá er ástæðan ekki sú að svarendur séu feimnir við að gefa upp rétta afstöðu, heldur sú að þeir taka ekki þátt í könnunum, sem skekkir raunstöðuna enn frekar. En nánar um skoðanakannanir, nákvæmni þeirra, kosti og ókosti má lesa hér, hér, hér, hér og hér.
… og hvað gerist nú?
Líkt og fyrr segir voru niðurstöður kosninganna skýrar: Biden sigraði, Trump tapaði. Þó hefur það einkennt umræðuna síðustu daga að fráfarandi forseti virðist ekki samþykkja þessar niðurstöður. Hann hefur haldið því fram að um stórtækt kosningasvindl hafi verið að ræða og því höfðað mál í ýmsum fylkjum. Ekki virðist mikið til í þessum fullyrðingum og mjög ólíklegt, eða nær útilokað, að hans (fyrirsjáanlega) afstaða breyti nokkru. Gögn benda til að kosningasvindl eigi sér eingöngu stað í 0.0009% tilfella og allt bendir til að kosningarnar hafi farið fram með eðlilegum hætti í ár, sem kjörstjórnir hafa staðhæft og vitnisburður óháðra áhorfenda staðfest. Þá hafa háttsettir Repúblikanar bent á að endurtalning atkvæða munu engu breyta og sérfræðingar dregið fullyrðingar fráfarandi forseta í efa, jafnvel gagnrýnt hann fyrir framgöngu sína síðustu daga. Stuðningsfólk Trump verður því að sætta sig við úrslit kosninganna, en stuðningsfólk Biden getur undirbúið sig fyrir kjörtímabil nýs forseta. Þar með er einvíginu lokið. Niðurstöður skýrar og engin brögð í tafli.
Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York.