12 jan Erum við ekki ánægð?
Við höfum það sem til þarf …
Við erum að bjarga heilbrigðiskerfinu, menntakerfinu og samgöngunum frá langvinnri vanrækslu og ásælni peningaaflanna í landinu …
Erum við ekki ánægð með aukið fjármagn til heilbrigðismála?“
Þetta eru tilvitnanir í ræðu Svandísar Svavarsdóttur ráðherra í sjónvarpsumræðum um stefnu ríkisstjórnarinnar í desember 2017.
Órímað
Hverri afgreiðslu fjárlaga og fjármálaáætlunar síðan hafa fylgt yfirlýsingar um risahækkun á fjárveitingum til heilbrigðismála. Þannig hefur ríkisstjórnin samtals tólf sinnum kynnt ákvarðanir um hækkun framlaga.
Fréttir af vandræðum og jafnvel neyðarástandi í heilbrigðiskerfinu eru hins vegar fleiri nú en áður en þessi samfellda lota hófst með tveimur árlegum ákvörðunum um viðbótarfjárveitingar.
Fjárlagaumræðan rímar ekki við fréttaumræðuna. Atómljóð þóttu að vísu bylting í ljóðagerð þótt þau væru órímuð. En rímleysið í heilbrigðisumræðunni endurspeglar ekki neins konar byltingu.
Peningar
Rímleysið stafar af því að ríkisstjórnin og stjórnendur spítalans nota ólíka mælikvarða. Ríkisstjórnin segir satt að því leyti að hún reiðir fram mun fleiri krónur. Stjórnendur heilbrigðiskerfisins þurfa hins vegar að vega kaupmátt hverrar krónu í ljósi verðbólgu og launahækkana.
Veruleikinn er sá að kaupmáttarkrónum, sem veitt er til heilbrigðiskerfisins, hefur ekki fjölgað.
Heilbrigðisáætlun til 2030 var samþykkt samhljóða á Alþingi fyrir fjórum árum. Það er því ekki stór ágreiningur um skipulag og markmið. Pólitíski ágreiningurinn snýst um peninga.
Annars vegar er ágreiningur um það hvort stækka á sneiðina, sem heilbrigðiskerfið fær. Hins vegar eru skiptar skoðanir um hvernig afla ætti aukinna fjármuna.
Hlutdeildin
Stjórnarflokkarnir þrír hafa í framkvæmd talið aðra hagsmuni mikilvægari en aukna hlutdeild heilbrigðiskerfisins í þjóðarútgjöldum. Framsókn og VG voru þó á annarri skoðun fyrir kosningarnar 2017.
Samfylking og Viðreisn hafa talað fyrir því að þetta hlutfall ætti að vera nær því sem er á öðrum Norðurlöndum.
Til þess að ná því markmiði þarf annað hvort að hækka skatta eða lækka hlutdeild annarra útgjaldaliða og færa til heilbrigðiskerfisins.
Kostirnir
Ríkisstjórnin hefur hækkað fjármagnstekjuskatt án þess að heilbrigðiskerfið hafi notið ávinnings af því. Hækkun skatta þeirra allra tekjuhæstu gæti hjálpað, en þó aðeins leyst lítinn hluta vandans.
Auðlindagjald má auðveldlega hækka. En jafnvel tvöföldun þess gæfi varla meira en tíunda hluta þess sem þarf.
Ríkissjóður ver hins vegar margfalt hærra hlutfalli útgjalda sinna í vaxtagreiðslur en nokkurt annað Norðurlanda. Með því að koma vaxtahlutfallinu niður á sama stig og þar mætti líka koma hlutfalli heilbrigðisútgjalda upp á sama stig.
Með tvöföldun auðlindagjalds og afmörkuðum skattahækkunum þarf að auki kerfisbreytingu til að lækka vaxtagjöld eða gífurlega almenna tekjuskattshækkun. Þetta eru kostirnir, sem pólitíkin þarf að taka afstöðu til.
Pólitíkin
Samfylking og Viðreisn voru sammála um að skapa svigrúm til að auka hlut heilbrigðismála með kerfisbreytingu í peningamálum. Nú hefur Samfylkingin lagt slíkar hugmyndir til hliðar og ætlar alfarið að ná því marki með skattahækkunum.
Stjórnarflokkarnir vilja svo alls ekki kerfisbreytingu á þessu sviði. Eftir stendur að Viðreisn ein talar fyrir kerfisbreytingu til að lækka vaxtaútgjöld og auka heilbrigðisútgjöld.
Hvort heldur menn tala um skattahækkanir eða kerfisbreytingu til að leysa vandann er þetta verkefni, sem tekur að minnsta kosti áratug.
Fyrir kosningarnar 2017 boðaði VG nákvæmlega sömu lausn og Samfylkingin nú. Eftir stjórnarmyndun spurði forysta VG hvort þjóðin væri ekki jafn ánægð og hún sjálf. Neikvæðum svörum fjölgar með hverju ári.
Samfylkingin lofar að gefa ekki þumlung eftir með skattahækkanir. Féll VG á prófinu með því að setja ekki slíka úrslitakosti? Eða voru skattahækkunaráformin einfaldlega ekki raunhæf?
Umræðan
Val um leiðir til að afla fjármuna eða færa þá til skiptir mestu máli fyrir umræðuna um bætta heilbrigðisþjónustu.
Það er ekki nóg að pólitíkin ræði þær leiðir. Kjósendur þurfa líka að taka afstöðu til þeirra. Og heilbrigðisstarfsfólk getur ekki látið sem sá hluti umræðunnar komi því ekki við.
Það er vandalaust að tala fyrir auknum útgjöldum. Hitt er þraut að finna peningana. Þar er ekkert ókeypis og án hliðarverkana.