27 ágú Er kannski komið að því að skoða eitt­hvað annað en genin?

Ég er í Færeyjum þessa dagana. Ég er alltaf dálítið skotin í Færeyjum. Hér er einstaklega fallegt og það er sjarmerandi að sjá öll torfþökin hér í miðbæ Þórshafnar. Færeyska tungumálið heillar og það gerir fólkið líka. Það er einhvern veginn bara létt yfir – þrátt fyrir rigninguna.

Í gær þegar ég gekk hér um fór ég að hugsa um að það er dálítið annað fyrir fólk að eignast heimili hér en á Íslandi. Samt eru samfélög okkar lík að svo mörgu leyti. Sjávarútvegur er lykilatvinnugrein, hér er hagvöxtur og ferðaþjónusta er vaxandi. Íbúum hefur fjölgað umfram íbúðauppbyggingu. En Danir tengja dönsku krónuna við evru og þessi sambúð virðist henta Færeyjum ljómandi vel.

Genatengd verðbólga eða eitthvað annað?

Á Íslandi héldum við nýlega á eins árs afmæli sturlaðra vaxta, en í heilt ár hafa stýrivextir Seðlabankans verið 9,25%. Í Færeyjum eru stýrivextirnir 3,35%.

Vaxta­kostnaður heim­ila á Íslandi jókst um heila 39 millj­arða í fyrra. Staðlað svar rík­is­stjórn­ar­inn­ar við þessu galna ástandi er að há­vaxta­stig sé bara í eðli ís­lenska kerf­is­ins. Jafnvel í genunum samkvæmt glænýjum skýringum úr fjármálaráðuneytinu.

Haustið 2026 verður genatengd íslensk verðbólga kannski komin í námunda við markmið Seðlabankans. Það verður þá eftir 80 mánaða verðbólgu, níu ár af hallarekstri ríkissjóðs og vaxtastig sem svipar til efnahags í stríðshrjáðu ríki.

Tvær þjóðir á Íslandi

Við erum á öðrum stað en frændur okkar í Færeyjum hvað varðar kostnað fólks af húsnæðislánum. En það er ekki bara að við séum í annarri stöðu en Færeyjar. Á Íslandi er þjóðinni skipt upp í tvær fylkingar. Það er fólkið sem lif­ir í krónu­hag­kerf­inu og síðan eru það fyr­ir­tæk­in sem gera upp í evr­um og doll­ur­um. Þau eru á þriðja hundrað fyrirtækin sem hafa yf­ir­gefið krón­una. Fjörutíu og tvö prósent þjóðarfram­leiðslunn­ar. Vaxta­ákv­arðanir Seðlabank­ans hafa ekki áhrif á lán þess­ara fyr­ir­tækja. Þannig tekur venjulegt fólk skellinn fyrir krónuna á meðan hinum er komið í var.

Stöðugleikinn er þess vegna bara lúxus sumra en ekki allra.

Viðreisn vill að stöðugleiki í efnahagsmálum sé valkostur allra. Og stöðug­leik­inn fæst ekki fyrr en al­menn­ing­ur nýt­ur stöðugs gjald­miðils rétt eins og stór­fyr­ir­tæk­in gera. Það er auðvitað hægt að bjóða fólki vaxtabætur, húsnæðisbætur og barnabætur og það þarf svo sannarlega að gera á meðan staðan er eins og hún er. Það kostar hins vegar fyrir ríkið og það speglast þá í háum sköttum á venjulegt fjölskyldufólk á Íslandi. En það væri líka hægt að fara ræða bara um kostnaðinn af krónunni fyrir fólkið í landinu.

Þegar staðan er svona er hætta á því að íslenskir háskólanemar erlendis velji ekki lengur að koma heim eftir nám. Við sjáum merki þess nú þegar. Einfaldlega vegna þess að nágrannalöndin bjóða vext­i, verð á matvöru og stuðning við barnafjölskyldur sem þekkist ekki á Íslandi.

Leyf­um fólk­inu að ráða

Nú er áratugur síðan stjórn­völd komu í veg fyrir að þjóðin fengi að taka af­stöðu til framtíðar í Evr­ópu­sam­band­inu. Frá þeim tíma hef­ur íslenskt hagkerfi haldið áfram að skoppa eins og vaskafat á úthafi með tilheyrandi uppköstum og herkostnaði.

Er ekki kominn tími til að fólkið í land­inu fái að gera það upp við sig hvort það vilji skoða aðra valkosti en skoppandi örgjaldmiðil?

Greinin birtist fyrst á vísir.is 27. ágúst.