16 maí Samspil hlutanna
Ísland býr yfir dýrmætum náttúruauðlindum. Flest erum við sammála um að nýting sameiginlegra auðlinda skuli vera í þágu okkar allra. Sömuleiðis erum við flest sammála um að þjóðin eigi að njóta réttláts hluta af þeim arði sem skapast af nýtingu auðlinda. Þá er ekki síður sammæli um að réttlátt sé að þau svæði þar sem auðlindir eru nýttar, njóti þess með einum eða öðrum hætti. Hefur þetta verið raunin? Höfum við hugsanlega skapað tvö kerfi – eitt fyrir suma og annað fyrir aðra?
Deilt hefur verið um réttláta skiptingu arðs í sjávarútvegi í áratugi. Gott skref var stigið með upptöku veiðigjalda. Mikilvægt er að undirstrika að markmiðið með veiðigjaldinu er skýrt: „Veiðigjöld eru lögð á í þeim tilgangi að mæta kostnaði ríkisins við rannsóknir, stjórn, eftirlit og umsjón með fiskveiðum og fiskvinnslu og til að tryggja þjóðinni í heild hlutdeild í þeim arði sem nýting sjávarauðlinda skapar.“
Samhliða þessum deilum um auðlindanýtingu hefur starfsemi virkjana – vatnsafls, jarðvarma og nú í auknum mæli vindorku – skapað mikla umræðu. Fasteignaskattur, sem er burðarás í rekstri margra sveitarfélaga, hefur einfaldlega ekki náð til allra orkumannvirkja, vegna lögfestrar undanþágu frá fasteignamati. Á þetta hafa orkusveitafélög bent um langt skeið – án aðgerða af hálfu stjórnvalda.
Í vikunni birtust í samráðsgátt áform innviðaráðherra um að leggja fram frumvarp þar sem orkumannvirki verði metin til fasteignamats líkt og önnur hús og mannvirki, og fasteignaskattur reiknaður í samræmi við það.
Þetta eru góð tíðindi. Það er réttlátt og sanngjarnt að hluti auðlindaarðs renni til nærsamfélagsins, svo fjárfestingar í héraði ýti undir enn meiri verðmætasköpun, samfélaginu öllu til góðs.
Við getum lært mikið af reynslu okkar úr sjávarútvegi. Vissulega fær ríkiskassinn ríflegar arðgreiðslur frá Landsvirkjun. En sveitarfélögin eru þar að nokkru skilin eftir. Nú er boðað að hækkuð veiðigjöld eigi að leiða til aukinnar innviðafjárfestingar. Við það verður staðið.
Það er samfélagsleg skylda að greiða fyrir aðgang að auðlindum. Þegar nýting þeirra krefst þess að byggð séu plássfrek mannvirki innan sveitarfélaganna er eðlilegt að nærsamfélagið fái tekjur í samræmi við umsvifin.
Hvort sem við horfum til fiskimiðanna eða fallvatnanna – þá eigum við ekki að láta sérstakar undanþágur grafa undan þeirri hugmynd að auðlindir Íslands séu í sameign þjóðarinnar. Það er kominn tími til að regluverkið endurspegli þá sannfæringu. Sanngirni og gagnsæi eru grunnstoðir réttláts lýðræðissamfélags. Og svo er okkur öllum í hag að vera hér með sterka innviði sem virka og stuðla að aukinni verðmætasköpun. Allt spilar þetta saman.