20 ágú Nýtt helmingaskiptakerfi
Samkeppni réði litlu um hlutdeild þessara hólfa í þjóðarbúskapnum. Eftir lögmálum haftakerfisins var það hlutverk stjórnmálanna að tryggja framgang fyrirtækja. Óskrifað samkomulag sá svo um að raska ekki jafnvæginu.
Pólitískur stöðugleiki mikilvægari en framleiðni
Hugtök eins og framleiðni komu lítið við sögu þegar mál voru til lykta leidd í þessu kerfi. Pólitískur stöðugleiki skipti meira máli.
Margir núlifandi menn og konur muna síðasta kafla þessa tímabils. Í huga annarra er þetta þó heldur ótrúleg sagnfræði. Hólfaskiptingin byrjaði að molna þegar fyrstu höftin voru afnumin í tíð Viðreisnarstjórnarinnar. Hún leið svo ekki endanlega undir lok fyrr en með aðildinni að innri markaði Evrópusambandsins.
Á allra síðustu árum hefur eignarhald á atvinnufyrirtækjum verið að færast aftur í tvö aðskilin hólf.
Einokunarfjármagn og félagslegt fjármagn
Annars vegar er um að ræða einokunarfjármagn, sem hefur orðið til vegna einkaréttar á ótímabundinni nýtingu náttúruauðlinda í eigu almennings. Hins vegar er félagslegt fjármagn lífeyrissjóða. Það á nú ríflega helming allra skráðra hlutabréfa.
Almennt einkafjármagn, utan einokunaraðstöðu, er hlutfallslega lítið miðað við önnur markaðshagkerfi.
Margt bendir svo til að pólitíkin sé smám saman að laga sig að þessari nýju hólfaskiptingu. Núverandi ríkisstjórn hefur til að mynda sett dæmið þannig upp að varðstaða um sérhagsmuni núverandi handhafa einokunarfjármagnsins sé forsenda fyrir pólitískum stöðugleika.
Gjaldeyrishöftin, sem nú eru við lýði, sýna hvernig stjórnvöld mismuna þessum tveimur hólfum á fjármála- og fjárfestingamarkaði. Gjaldeyrisviðskipti Samherja og eigenda hans eru til að mynda frjáls en lífeyrissparnaður verkafólksins, sem hjá þeim vinnur, er í höftum.
Frjálslynd og félagsleg viðspyrna
Ekki er ólíklegt að fljótlega skapist pólitískt mótvægi gegn þessari einhliða hagsmunagæslu. Gerist það munu stjórnvöld ekki komast upp með jafn grófa mismunun gagnvart launafólki og nú er.
Jafnvægi yrði að sjálfsögðu til bóta. En hitt skiptir þó meira máli, að atvinnulífið og pólitíkin festist ekki í þessum tveimur hólfum þannig að til verði nýtt helmingaskiptakerfi. Það mun veikja dýrmætan frumkvæðiskraft og hamla nauðsynlegri samkeppni.
Hætt er við að það sem ríkisstjórnin kallar pólitískan stöðugleika muni leiða til þess að óheilbrigð hólfaskipting atvinnulífs og stjórnmála verði að varanlegum veruleika á ný. Til þess að koma í veg fyrir það þarf öfluga frjálslynda og félagslega viðspyrnu.
Í þeim tilgangi eru tvenns konar kerfisbreytingar nauðsynlegar:
Ný stefna í gjaldeyrismálum
Önnur breytingin snýr að lífeyrissjóðunum. Þeir hafa vaxið hagkerfinu yfir höfuð og verða brátt tvöföld stærð þess. Hagfræðingar hafa bent á að dreifa þurfi meir en helmingi af eignum lífeyrissjóða erlendis til þess að áhætta þeirra, sem réttindi eiga í sjóðunum, teljist ásættanleg.
Að öllu óbreyttu er einnig veruleg hætta á því að söfnunarkerfið verði smám saman að gegnumstreymiskerfi. Á einhverjum tímapunkti verður of seint að snúa við.
Klípan er sú að útilokað er að ná eðlilegri áhættudreifingu og verja söfnunarkerfið, nema krónan hrynji. Ný stefna í gjaldmiðilsmálum er því óumflýjanleg til að verja þessa mikilvægu stoð velferðarkerfisins.
Opnara aflahlutdeildarkerfi
Hin breytingin snýr að aflahlutdeildarkerfinu. Það er þjóðhagslega hagkvæmt. En hættan á óeðlilegri samþjöppun blasir við. Möguleikar nýrra aðila þrengjast jafnframt. Um leið dvínar nauðsynleg samkeppni.
Mikilvægt er því að þróa aflahlutdeildarkerfið. Í þeim tilgangi er brýnt er að opna það og tryggja eðlilegt endurgjald. Þetta er unnt að gera með því að:
- Tímabinda veiðiréttinn.
- Selja hluta aflaheimildanna á markaði ár hvert.
- Skylda öll fyrirtæki, sem ráða yfir einu prósenti heildaraflahlutdeildar, til þess að vera á skráðum hlutabréfamarkaði.
- Ákveða að öll fyrirtæki, sem ráða yfir meiru en átta prósentum af heildaraflahlutdeild, skuli vera í dreifðri eign óskyldra aðila.