24 sep Hæsta verð og lægstu laun
“Og ekki má gleyma því, að fiskveiðarnar verða ekki reknar eða áhersla lögð á þær nema að því leyti, sem hinn atvinnuvegurinn fær stutt þær.“
Þetta er tilvitnun í ritið Um viðreisn Íslands eftir Pál Vídalín og Jón Eiríksson, sem fyrst kom út 1768. Tilvitnunin segir ekki aðra sögu en þá að á þessum tíma gátu frjálslyndustu og framfarasinnuðustu menn landsins ekki ímyndað sér að sjávarútvegur þrifist hér án stuðnings landbúnaðarins.
Tvöfalt Evrópumet og enginn ráðherra
Nýlega var frá því greint að verð á íslensku kjöti væri það hæsta í allri Evrópu. Jafnframt var hermt að íslenskir bændur fengju lægri laun fyrir kjötframleiðslu sína en bændur á nokkru öðru byggðu bóli í Evrópu.
Ísland setti þarna tvö Evrópumet á einum og sama deginum. Fátítt er að Íslendingar slái alþjóðleg met án þess að menn fagni og ráðherra beri lof á þá sem lyfta nafni landsins. Í þetta sinn steig þó enginn ráðherra á stokk. Enginn barði sér á brjóst.
Vel hefði hins vegar farið á því að landbúnaðarráðherra hefði gert þessi einstöku tíðindi að umtalsefni. Hann á nefnilega sjálfur allan heiðurinn. Þetta er árangur af miðstýrðum áætlunarbúskap, sem hann ber pólitíska ábyrgð á.
Vandinn er ekki hjartalag heldur pólitík
Flestir Íslendingar hafa sterkar taugar til landbúnaðarins. Sennilega nær engin önnur atvinnugrein með sama hætti inn að hjartarótum fólks.
Margir eru þess vegna fúsir að greiða hátt verð, jafnvel hæsta verð í Evrópu, fyrir íslenskar landbúnaðarafurðir og að auki mestu styrkina í gegnum skattkerfið. En að sama skapi nístir það flesta inn að beini að fyrir þær krónur fái íslenskir bændur lægstu laun allra bænda í Evrópu.
Þess vegna eru Evrópumetin óásættanleg. Þau lýsa einfaldlega kerfi, sem hefur brugðist bændum og neytendum.
Ekki er ástæða til að ætla annað en að hjarta ráðherra standi jafn nærri bændum og hjörtu annarra landsmanna. Vandinn er því ekki hjartalag ráðherra, heldur sú stjórnmálaskoðun að landbúnaður þrífist ekki í landinu nema með ríkjandi óbreyttum kerfisbúskap.
Leiðandi í heiminum
Landbúnaðarstefnan byggist á opinberum markmiðum og styrkjum í áætlun til tíu ára. Á fundi Bændasamtakanna fyrr á þessu ári sagði ráðherra að til greina kæmi að stytta áætlunarbúskapstímann niður í fimm ár til að auka sveigjanleika.
Þetta er eina kerfisbreytingin, sem ráðherra hefur boðað. En skömmu eftir að Evrópumetin tvö voru kynnt skipaði ráðherra verkefnisstjórn um ný markmið í kerfinu þar sem líta á til þess að Ísland verði leiðandi í framleiðslu á heilnæmum og samkeppnishæfum landbúnaðarafurðum.
Þetta eru ekki smáleg markmið: Ný heimsmet í heilnæmi og samkeppnishæfni. Stefnan á að vera tilbúin í mars. Ekkert kemur hins vegar fram í tilkynningu ráðherra á hvaða efnahagslegu forsendum eigi að ná þessum nýju heimsmetum
Krafan um samkeppnishæfni þýðir þó væntanlega að í mars eigi að liggja fyrir hvernig Evróputitlinum í hæsta kjötverði verður skilað. Hins vegar er ekki orð um að skila eigi bikarnum fyrir lægstu laun í Evrópu.
Tvær þekktar leiðir eða nýtt lögmál
Í landbúnaði eins og annarri atvinnustarfsemi eru þekktar tvær leiðir til að hagræða og ná fram meiri framleiðni, sem er forsenda hærri launa. Önnur er sú að fækka framleiðendum. Hin er sú að framleiða meira og stækka markaðinn.
Kjarninn í ríkjandi áætlunarbúskap hefur verið stöðug fækkun bænda, án árangurs í samkeppnishæfni og launum. Með nýju stefnunni verður fækkun bænda úr sögunni því ein af forsendum hennar er byggðafesta.
Eftir venjulegum lögmálum þarf þá að brjóta nýju forystulandi í landbúnaði heimsbyggðarinnar leið inn á nýja markaði til þess að ná markmiðinu um samkeppnishæfni. Enga vísbendingu í þá átt er þó að finna í tilkynningu ráðherra.
Verkefnisstjórnin þarf kannski að finna upp nýtt hagfræðilögmál fyrir fyrsta apríl.